ΑΓΙΑ ΕΛΕΟΥΣΑ

 ΑΓΙΑ ΕΛΕΟΥΣΑ-(Συκάμινο Δήμος Ωρωπού, Αττική)

Είναι κτισμένη στον παρακείμενο του χωριού δασώδη λόφο. Πρόκειται για ναό τρουλωτού τύπου των συνεπτυγμένων σταυροειδών, δηλαδή εκείνων οι οποίοι έχουν τη βόρεια και τη νότια καμάρα συγχωνευμένες με τους εξωτερικούς τοίχους. Τους ναούς αυτούς ονομάζουν οι Γερμανοί

«Kuppelliallen» επειδή «καταντώσι» μονόκλιτοι βασιλικοί μετά τρούλου. Τέτοιοι ναοί υπάρχουν κι άλλοι στην Αττική όπως ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου (Μεσοσπορίτισσα) και των Καλυβίων Κουβαρά. Όμοια διάταξη συναντούμε και στο παρεκκλήσι Αγία Βαρβάρα της Καπνικαρέας και στον ναό του Προφήτη Ηλία στο Κακκάριο της Σάμου, όπου όμως αντί τρούλου μετά τυμπάνου, έχουμε απλά ημισφαιρικούς θόλους. Τους συναντούμε επίσης στη Θράκη στη Στενήμαχο και ιδιαίτερα στη Σερβία, όπου μάλιστα απετέλεσαν τον από του 12ου και 13ου αιώνα θεμελιώδη αρχιτεκτονικό τύπο της Ρασκίας. Όπως είναι σήμερα ο ναός, δεν είναι ευδιάκριτο το αρχικό του σχέδιο, γιατί μεταγενέστερα έγινε διαπλάτυνση, αφού κατεδαφίσθηκε και μετατοπίσθηκε κατά Ο,90 μ. η βόρεια πλευρά του. Το αρχικό του σχέδιο αποδεικνύει η «ανέχουσα (ενέχουσα;) τον τρούλο βόρεια καμάρα, η οποία βαίνει κατά τρόπο λίαν ριψοκίνδυνο και αντιαισθητικόν επί του μεγεθυνθέντος δυτικού τόξου». Η μεγέθυνση του ναού της Αγίας Ελεούσης έγινε πιθανώς επί Φραγκοκρατίας, όταν και προσετέθη θύρωμα στη νότια πλευρά μετά πλαισίου ξεκάθαρα Φραγκικού χαρακτήρα. Ο ναός είναι κτισμένος «δια κανονικών πωρολίθων πλινθοπεριβλήτων, φέρει δε τρούλον οκταγωνικόν μετά μαρμαρίνων κιονίσκων κατά τας γωνίας συνδεδεμένων δια κυκλικών μαρμαρίνων κορωνίδων έχει δηλαδή ακριβώς τον τύπον των τρούλων των Αθηναϊκών ναών του 11ου και 12ου αιώνα, προς τους οποίους είναι πιθανότατα σύγχρονος». Αυτά μας λέει ο Κομανούδης μεταφέροντας τις σημειώσεις του Ορλάνδου. Μεταγενέστερη όμως περιγραφή από τον καθηγητή Μπούρα (Μπούρα Χ. – Μπούρα Λ. Η Ελληνική ναοδομία κατά τον 12ο αιώνα Αθήνα 2002σ.334), ανατρέπει την αρχική χρονολόγηση του ναού: «… ο ναός είναι συνεπτυγμένος σταυροειδής με αθηναϊκό τρούλο και πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία, στοιχεία που δεν διακρίνονται πια λόγω της επίχρυσης με ασβέστη, καθώς και τη χρωματική αλλοίωση του τρούλου. Σε αυτό τον μικρό παραμορφωμένο σήμερα ναό μπορεί να διακρίνει κανείς γοτθικά μορφολογικά στοιχεία, όπως το ιδιαίτερα ενδιαφέρον γοτθικό θύρωμα στον νότιο τοίχο. Η διακριτική αυτή χρήση δυτικών στοιχείων οδηγεί σε αναχρονολόγηση του μνημείου στον 13ο αιώνα, ανατρέποντας την αρχική χρονολόγηση του Ορλάνδου στον 11ο-12ο αιώνα.