«Αρίσταρχος»: Απο τη Νεραϊδοράχη στο... διάστημα

Το τηλεσκόπιο Aρίσταρχος στο όρος Χελμός

05/12/2021

«Αρίσταρχος»: Απο τη Νεραϊδοράχη στο... διάστημα - Το τηλεσκόπιο που λύνει τα μυστικά του σύμπαντος

Νατάσα Παυλοπούλου

 

Ο «Αρίσταρχος», το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο στην Ελλάδα και το δεύτερο μεγαλύτερο στην ηπειρωτική Ευρώπη βρίσκεται στο Χελμό, πάνω από το χιονοδρομικό κέντρο των Καλαβρύτων. Το Νewsbomb.gr μίλησε με τον διευθυντή λειτουργίας του κ Σπύρο Βασιλάκο καi σας μυεί στα μυστικά...της αστροφυσικής, αλλά και του θρυλικού βουνού όπου σύμφωνα με τη μυθολογία ορκίζονταν οι Θεοί του Ολύμπου.

Ο επιβλητικός Χελμός που σημαίνει χιονισμένο βουνό βρίσκεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του στο νομό Αχαΐας, βόρεια της επαρχίας Καλαβρύτων, σε υψόμετρο 2.340 μέτρων.

Από το όρος αυτό σύμφωνα με την μυθολογία πήγαζε η Στύγα, ένα από τα τρία ποτάμια που κυλούσαν στα λιβάδια του Άδη. Θεοί και θνητοί έδιναν όρκο στα νερά της και η παραβίαση του όρκου αυτού από τους Θεούς ισοδυναμούσε με δέκα χρόνια λήθαργο... όμοιο με το θάνατο. Στα νερά αυτά έλουσε η Νηρηίδα Θέτις το γιο της Αχιλλέα για να παραμείνει αθάνατος αφήνοντας τον με ένα μόνο τρωτό σημείο...την φτέρνα από όπου τον κρατούσε.

Στο «μαγικό» αυτό μέρος, μακριά απο τη φωτορρύπανση των πόλεων βρίσκεται ο «Αρίσταρχος», το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο της χώρας μας και ένα απο τα μεγαλύτερα της Ευρώπης. Πήρε το όνομά του, απο τον αστρονόμο και μαθηματικό Αρίσταρχο το Σάμιο, τον πρώτο επιστήμονα που ισχυρίστηκε οτι η Γη γυρίζει γύρω απο τον ήλιο.

Ο Δρ. Σπύρος Βασιλάκος, επιστημονικός Υπεύθυνος του ScyLight στο Αστεροσκοπείο Χελμού, Διευθυντής του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης (ΙΑΑΔΕΤ) και Πρόεδρος της Εθνικής Αστρονομικής Επιτροπής μίλησε στο Νewsbomb.gr για τα χαρακτηριστικά, τη λειτουργία και τους στόχους του.

Θα μας συστήσετε με το τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος»; Πού βρίσκεται, ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του;

Το Αστεροσκοπείο Χελμού που ανήκει στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ)
αποτελεί τη μεγαλύτερη επίγεια εθνική ερευνητική υποδομή στην Ελλάδα την
οποία διαχειρίζεται το Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών
Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης (ΙΑΑΔΕΤ).

To εσωτερικό του «Αρίσταρχου»

Το υπεσύγχρονο τηλεσκόπιο Αρίσταρχός βρίσκεται, στο όρος Χελμός, στην κορυφή Νεραϊδοράχη σε υψόμετρο 2340 μέτρων, ενώ η απόστασή του από την πόλη των Καλαβρύτων είναι περίπου 23 χιλιόμετρα. Έχει διάμετρο πρωτεύοντος κατόπτρου 2.3 μέτρα, πράγμα που το καθιστά το δεύτερο μεγαλύτερο τηλεσκόπιο της ηπειρωτικής Ευρώπης.

Τι μπορεί να κάνει, ποιοι είναι οι στόχοι του έργου και ποιες οι διεθνείς
συνεργασίες;

Ο «Αρίσταρχος» ενσωματώνει τεχνολογίες που συναντώνται στα πολύ
μεγάλα τηλεσκόπια της Γης και διαθέτει εξειδικευμένα αστρονομικά όργανα και
κάμερες υψηλής ευαισθησίας και ευκρίνειας που του επιτρέπουν να παρατηρεί
πολύ αμυδρά αστρονομικά αντικείμενα σε αποστάσεις έως περίπου και τη μισή
εκτιμώμενη ακτίνα του ορατού σύμπαντος (γύρω στα ~7δις έτη φωτός μακριά), με
συνέπεια να παράγει έρευνα αιχμής στον τομέα της Αστρονομίας και
Αστροφυσικής.

To δεύτερο μεγαλύτερο τηλεσκόπιο της ηπειρωτικής Ευρώπης

Η συνεχής δραστηριότητα των ερευνητών της ομάδας παρατηρησιακής Αστρονομίας του ΙΑΑΔΕΤ έχουν δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώστε το τηλεσκόπιο μας να συμμετέχει σε σημαντικά διεθνή δίκτυα συνεργασιών και σε ερευνητικά προγράμματα, με αποτέλεσμα να επισκέπτονται το Αστεροσκοπείο Χελμού δεκάδες αστρονόμοι από Ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια για να πραγματοποιήσουν την έρευνα τους.

Πέραν από τη συνεργασία που έχουμε με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος και θα αναφερθούμε στη συνέχεια, το τηλεσκόπιο συμμετέχει στο δίκτυο Optical Radio Pilot (ORP) στο οποίο είναι ενταγμένα μεγάλα ευρωπαϊκά τηλεσκόπια, και έχει ως αποστολή να συλλέγει και αποστέλλει παρατηρήσεις σε όποιους ερευνητές το ζητήσουν.

Παράλληλα το τηλεσκόπιο συνεργάζεται με το πανεπιστήμιο του Liverpool στην ανίχνευση εξωπλανητών (πλανητών που δεν ανήκουν στο δικό μας ηλιακό σύστημα) και με μία ομάδα ευρωπαίων ερευνητών, για την ανίχνευση περιοχών αστρογέννεσης στους γειτονικούς γαλαξίες.

Τι ακριβώς είναι η φωτορύπανση και η…έλλειψή της που οδήγησε τελικά τον
«Αρίσταρχο» στο Χελμό;

Η φωτορύπανση είναι η διάχυση του φωτός των πόλεων και των οικιστικών
συγκροτημάτων στην ατμόσφαιρα. Αυτό έχει σαν συνέπεια ο ουρανός να μην είναι
τελείως σκοτεινός και έτσι να μην μπορούν να παρατηρηθούν τα αμυδρότερα (και
κατά τεκμήριο πιο απομακρυσμένα ουράνια αντικείμενα).

O «Aρίσταρχος»...μετράει τα άστρα

Ο Χελμός αποτελεί, με βάση την ανάλυση δορυφορικών εικόνων καθώς και τις επί τόπου μετρήσεις, ένα από τα σκοτεινότερα σημεία της Ευρώπης και κατ’ επέκταση της Ελλάδας, το οποίο οφείλεται στην έλλειψη μεγάλων πόλεων στην ευρύτερη περιοχή. Η απουσία φωτορύπανσης σε συνδυασμό με το μεγάλο υψόμετρο, ήταν κάποιοι από τους
λόγους που οδήγησαν τον Αρίσταρχο στον Χελμό.

Ποιες είναι οι πιο σημαντικές «στιγμές» του μέχρι σήμερα στην παρατήρηση του σύμπαντος;

Όλες οι παρατηρήσεις που έχουν γίνει με τον Αρίσταρχο στο πλαίσιο υλοποίησης
των διαφόρων επιστημονικών προγραμμάτων αποτελούν σημαντικές «στιγμές» για
τους ερευνητές στις διάφορες περιοχές έρευνας π.χ. ανίχνευση εξωπλανητών,
γαλαξιακών δομών, σουπερνόβα, πλανητικών νεφελωμάτων, εξέλιξη αστέρων κ.λ.π.

Μπορεί να γίνει παγκόσμιο σημείο αναφοράς στον τομέα των νέων τεχνολογιών στις τηλεπικοινωνίες;

O Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ΕΟΔ-ESA) στο πλαίσιο του προγράμματος
ARTES 4.0 (το βασικό της πρόγραμμα για την ανάπτυξη της τεχνολογίας στις
τηλεπικοινωνίες μέσω δορυφόρων) έχει εντάξει στις προτεραιότητες του τον τομέα
της «οπτικής τηλεπικοινωνίας», το λεγόμενο ScyLight (SeCure and Laser
communication Technology).

 https://www.newsbomb.gr