ΠΩΣ ΘΑ ΓΙΝΟΥΜΕ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟΙ;

Το πρόσφατο μπλακάουτ στην Ισπανία και την Πορτογαλία αναδεικνύει την επιτακτική ανάγκη για τεχνολογική αυτονομία και ανθεκτικότητα.

Όταν ένα έξυπνο κινητό τηλέφωνο κατασκευάζεται χρησιμοποιώντας εξαρτήματα από δεκάδες διαφορετικές χώρες, όταν μια χώρα αδυνατεί να παράγει τα φάρμακα που χρειάζεται επειδή δεν έχει πρόσβαση σε συγκεκριμένες πρώτες ύλες, ή όταν ένας αγρότης δεν μπορεί να επισκευάσει το τρακτέρ του επειδή το λογισμικό του προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα – αυτή είναι η τεχνολογική εξάρτηση.

Πρόκειται για την εξάρτηση χωρών και κοινοτήτων από τεχνολογίες που δεν μπορούν να παράγουν, να συντηρήσουν ή να προσαρμόσουν μόνες τους, καθιστώντας τες ευάλωτες σε διεθνείς κρίσεις, εμπορικούς πολέμους και γεωπολιτικές εντάσεις. Συνεπώς σήμερα η τεχνολογική εξάρτηση αναδεικνύεται ως κρίσιμο γεωπολιτικό ζήτημα. Την ίδια στιγμή, η τεχνητή νοημοσύνη κυριαρχεί στις συζητήσεις περί τεχνολογίας, αποσπώντας την προσοχή από ένα θεμελιώδες ερώτημα: ποια τεχνολογία μπορεί να μας προσφέρει πραγματική ανθεκτικότητα και αυτονομία;

Ο τεχνολογικός διάλογος έχει πολωθεί μεταξύ δύο άκρων. Στη μία πλευρά, οι υποστηρικτές της υψηλής τεχνολογίας υπόσχονται λύσεις σε κάθε πρόβλημα μέσω «έξυπνων» συστημάτων και καινοτομιών αιχμής. Στην άλλη, βρίσκονται όσοι/ες προτείνουν την επιστροφή σε παραδοσιακές, απλούστερες προσεγγίσεις.

Όμως αυτό που ίσως χρειαζόμαστε είναι μια τρίτη οδός: μια «συνετή» τεχνολογία ή αλλιώς «τεχνολογία του μέτρου».

ΤΟ ΑΘΕΑΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΥΠΕΡΒΟΛΗΣ

Η συνεχής επιδίωξη για πιο προηγμένη τεχνολογία έχει σημαντικό τίμημα. Οι «έξυπνες» συσκευές, τα ηλεκτρικά οχήματα και τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης απαιτούν τεράστιες ποσότητες υλικών και ενέργειας, των οποίων οι τιμές αυξάνονται λόγω των παγκόσμιων δασμών και των διαταραχών στις εφοδιαστικές αλυσίδες.

Τα κινητά μας και οι υπολογιστές περιέχουν μέταλλα που εξορύσσονται συχνά σε συνθήκες που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Επίσης, το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της υψηλής τεχνολογίας απλώς μετατοπίζεται σε χώρες μακριά από τις δικές μας. Η λεγόμενη «πράσινη ανάπτυξη», που χρειάζεται πολλή υψηλή τεχνολογία, συχνά αγνοεί τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούνται κατά την κατασκευή των συστημάτων υψηλής τεχνολογίας.

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ ΩΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ

Η τεχνολογία του μέτρου δεν είναι ούτε υπέρ-περίπλοκη ούτε πρωτόγονα απλή. Συνδυάζει τα καλύτερα στοιχεία από όλο το φάσμα, εστιάζοντας στην καταλληλότητα, την προσαρμοστικότητα και τη βιωσιμότητα. Ενώ οι τιμές των εισαγόμενων προϊόντων εκτοξεύονται, η τοπική παραγωγή τεχνολογικών λύσεων γίνεται οικονομικά και περιβαλλοντικά αναγκαία. Ας δούμε μερικά μόνο παραδείγματα, που η ομάδα μου και εγώ έχουμε μελετήσει, με αναφορά την Ελλάδα:

Ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός LibreSpace Foundation στην Αθήνα έχει αναδειχθεί σε πρωτοπόρο της διαστημικής τεχνολογίας ανοιχτού κώδικα. Δηλαδή, τεχνολογία που αντί να βρίσκεται εγκλωβισμένη πίσω από αυστηρή πνευματική ιδιοκτησία ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα. Το 2017 ο πρώτος μικροδορυφόρος ανοιχτού λογισμικού, κατασκευασμένος στην Ελλάδα, πήγε στο διάστημα. Από τότε ο οργανισμός έχει άλλους δύο μικροδορυφόρους σε τροχιά ενώ, μεταξύ άλλων, συντονίζει το δίκτυο επίγειων δορυφορικών σταθμών SatNOGS.

H ομάδα New Dexterity Lab, με επικεφαλής τον καθηγητή Μηνά Λιαροκάπη, αναπτύσσουν προσθετικά άκρα και ρομποτικές τεχνολογίες ανοιχτού κώδικα που μοιράζονται ελεύθερα στο διαδίκτυο. Αντί για ακριβούς αισθητήρες και πολύπλοκα ηλεκτρονικά που εξαρτώνται από παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, σχεδιάζουν προσθετικά που χρησιμοποιούν απλούστερες αναλογικές λύσεις. Είναι πιο ανθεκτικά, ευκολότερα στην επισκευή, και προσιτά σε όσους/ες τα χρειάζονται.

Δάχτυλα ρομπότ εύκαμπτης σχεδίασης με μαλακές ακροδαχτυλιέςOpenbionics - New Dexterity Lab.

Δάχτυλα ρομπότ εύκαμπτης σχεδίασης με μαλακές ακροδαχτυλιές. Πηγή: Openbionics – New Dexterity Lab.

Ο συνεταιρισμός L’Atelier Paysan στη Γαλλία και οι «Τζουμέικερς» στην Ήπειρο συνδυάζουν παραδοσιακή γεωργική γνώση με σύγχρονες μεθόδους, παρέχοντας επισιτιστική ασφάλεια ανεξάρτητη από τις διακυμάνσεις του διεθνούς εμπορίου. Αναπτύσσουν εργαλεία όπως τριβεία για ρίγανη και σκαπτικά, ειδικά προσαρμοσμένα στις ανάγκες των μικρών καλλιεργητών της περιοχής τους.

Ο παγκόσμιος οργανισμός Wind Empowerment και ο μη κερδοσκοπικό οργανισμός «Νέα Γουινέα», με έδρα την Ελλάδα, αναπτύσσουν μικρής κλίμακας συστήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που προσφέρουν ενεργειακή αυτονομία.

Ένας μικρός υδροηλεκτρικός σταθμός 500W που δημιουργήθηκε συνδυάζοντας διάφορα εξαρτήματα από ποικίλα έργα ανοιχτού κώδικα. Νέα Γουινέα - Σχολείο της Γης.

Ένας μικρός υδροηλεκτρικός σταθμός 500W που δημιουργήθηκε συνδυάζοντας διάφορα εξαρτήματα από ποικίλα έργα ανοιχτού κώδικα. Πηγή: Νέα Γουινέα – Σχολείο της Γης.

Η προσέγγιση της τεχνολογίας του μέτρου βασίζεται σε τρεις αρχές:

1. Την αποκέντρωση της παραγωγής. Η τεχνολογία σχεδιάζεται ώστε να μπορεί να παραχθεί περισσότερο τοπικά, μειώνοντας την ανάγκη μεγάλων βιομηχανικών εγκαταστάσεων και την εξάρτηση από διεθνείς εμπορικές συμφωνίες και δασμούς.

2. Τον ανοιχτό σχεδιασμό. Η γνώση και τα σχέδια μοιράζονται ελεύθερα, επιτρέποντας προσαρμογές και βελτιώσεις από τοπικές κοινότητες και επιχειρήσεις, αντίθετα με τα συστήματα αυστηρής πνευματικής ιδιοκτησίας που επιτείνουν την τεχνολογική εξάρτηση.

3. Τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Οι τοπικές κοινότητες μπορούν να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων για την τεχνολογία που χρησιμοποιούν, καθώς αυτή είναι δεν είναι ένα μαύρο κουτί αλλά ανοιχτή και προσβάσιμη σε όλους/ες.

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ

Καθώς νέοι εμπορικοί πόλεμοι και δασμοί αλλάζουν ριζικά τις οικονομικές ισορροπίες, η προσέγγιση της τεχνολογίας του μέτρου αποκτά στρατηγική σημασία. Χώρες όπως η Ελλάδα μπορούν να αναπτύξουν ένα διαφορετικό μοντέλο τεχνολογικής ανάπτυξης που ενισχύει την αυτονομία τους. Η εξάρτηση από μεγάλες τεχνολογικές δυνάμεις καθιστά ευάλωτες τις μικρότερες χώρες, ιδιαίτερα όταν δασμοί εφαρμόζονται στα εισαγόμενα προϊόντα τεχνολογίας. Αντίθετα, η ανάπτυξη τοπικών, προσαρμοσμένων τεχνολογικών λύσεων ενισχύει την ανθεκτικότητα και την αυτάρκεια.

Σε έναν κόσμο όπου η πρόσβαση σε κρίσιμες πρώτες ύλες και ενέργεια γίνεται ολοένα και πιο αβέβαιη, οι χώρες που έχουν αναπτύξει την ικανότητα να λειτουργούν με λιγότερους πόρους και περισσότερη τοπική γνώση θα έχουν στρατηγικό πλεονέκτημα. Η τεχνολογία του μέτρου παρέχει ακριβώς αυτή την ικανότητα. Δεν είναι ελεύθερη αντιφάσεων και προβληματικών πλευρών, ωστόσο προσφέρει πρακτικές λύσεις σε προβλήματα που αναμένεται να ενταθούν τα χρόνια που έρχονται.

Καθώς οι μεγάλες δυνάμεις επανασχεδιάζουν τις συμμαχίες τους, η προσέγγιση αυτή προσφέρει τη δυνατότητα ανάπτυξης νέων μορφών διεθνούς συνεργασίας, βασισμένων όχι στην εξάρτηση αλλά στην αμοιβαία ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών. Ένα παγκόσμιο δίκτυο τοπικών κοινοτήτων που μοιράζονται λύσεις ανοιχτού σχεδιασμού μπορεί να αντιπροσωπεύει μια εναλλακτική στην υπάρχουσα παγκόσμια τάξη πραγμάτων.

ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΕΛΙΚΑ;

Αντί να επενδύουμε υπερβολικά στις υψηλές τεχνολογίες, θα έπρεπε να εστιάζουμε σε άμεσα εφαρμόσιμες λύσεις που βελτιώνουν την καθημερινότητα των ανθρώπων και δεν επιβαρύνουν υπέρμετρα το περιβάλλον. Το ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι τεχνικό αλλά πολιτικό: Ποιος αποφασίζει ποια τεχνολογία αναπτύσσεται και για ποιον σκοπό; Ποιος έχει πρόσβαση στα οφέλη και ποιος επωμίζεται το κόστος;

Η μέση οδός προσφέρει μια ρεαλιστική, προσιτή και ανθεκτική εναλλακτική. Δεν απορρίπτει την καινοτομία, αλλά την επανατοποθετεί σε ένα πλαίσιο που υπηρετεί τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων και του πλανήτη, και θωρακίζει τις κοινωνίες μας απέναντι στις διεθνείς αναταράξεις. Ίσως αυτή είναι τελικά η πιο ριζοσπαστική και πιο αναγκαία καινοτομία απ’ όλες.

Ο Βασίλης Κωστάκης είναι Καθηγητής Τεχνολογικής Διακυβέρνησης και Βιωσιμότητας στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Τάλιν και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Είναι ιδρυτικό μέλος μιας ενεργειακής κοινότητας, ενός ερευνητικού κέντρου και ενός ορεινού makerspace με έδρα τον νομό Ιωαννίνων.

https://www.news247.gr/