Μήπως μας κυβερνούν οι αλγόριθμοι;
Το TikTok και οι Εκλογές: Μήπως μας κυβερνούν οι αλγόριθμοι;
«Αχ, τι πολιτική! Τι χώρα!»
Αναστενάζει ο ένας,
βυθισμένος στο ποτό.
«Μας κυβερνούν οι δειλοί και οι κούφιοι,
Και εμείς θα πίνουμε για να ξεχαστούμε το κακό»
Γεώργιος Σουρής
Το TikTok ξεκίνησε ως μια εφαρμογή για χορευτικά βίντεο και χιουμοριστικά σκετσάκια, αλλά σήμερα είναι ένα από τα ισχυρότερα μέσα πληροφόρησης και διαμόρφωσης πολιτικής άποψης — ειδικά για τους νέους. Σε μια εποχή που η πολιτική απαξιώνεται και η ενημέρωση μοιάζει με ταχυφαγείο, η δύναμη των αλγορίθμων δεν μπορεί πλέον να αγνοείται. Στις τελευταίες εθνικές εκλογές, είτε στην Ελλάδα είτε διεθνώς, φάνηκε καθαρά: οι πολιτικές μάχες δόθηκαν και μέσα στις οθόνες των smartphones, με όπλα τα trends, τα memes και –πολύ συχνά– τα fake news.
Αυτό δεν είναι απλώς μια στροφή στη μορφή επικοινωνίας. Είναι μια θεμελιακή μετατόπιση του τρόπου με τον οποίο παράγεται και καταναλώνεται η πολιτική. Και –όπως συμβαίνει συχνά στην Ιστορία– η τεχνολογία προηγείται της ηθικής της.
Ο αλγόριθμος ως νέος ρυθμιστής της πραγματικότητας
Ο αλγόριθμος του TikTok είναι περίφημος για την αποτελεσματικότητα και την αδιαφάνειά του. Σε αντίθεση με το Facebook, το Instagram ή το Twitter, το TikTok δεν βασίζεται στην κοινωνική σου σφαίρα αλλά στο “For You“ feed – ένα εξατομικευμένο κανάλι περιεχομένου που διαμορφώνεται από τη συμπεριφορά σου, χωρίς απαραίτητα να βλέπεις περιεχόμενο από όσους ακολουθείς.
Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι ο TikTokικός αλγόριθμος μπορεί να σε εκθέσει σε πολιτικό περιεχόμενο χωρίς να το επιδιώξεις. Μια πολιτική δήλωση, ένα μονταρισμένο απόσπασμα, ένας influencer με «πατριωτική» ρητορική, ένας εθνικιστικός ή αντισυστημικός μονόλογος — όλα παίζουν στο ίδιο ταμπλό, συχνά με αισθητική stand-up comedy ή gaming. Και πολλές φορές, αυτά τα περιεχόμενα φτάνουν σε εκατομμύρια μάτια χωρίς καν να φέρουν σήμανση ότι είναι πολιτικά ή χορηγούμενα.
Η «δημοκρατία» της παραπληροφόρησης
Το TikTok, όπως και άλλες πλατφόρμες, έχει γίνει θερμοκήπιο παραπληροφόρησης. Στις εκλογές του 2023 στην Ελλάδα, κυκλοφόρησαν viral βίντεο που έκαναν λόγο για «νοθεία» με οργανωμένο τρόπο, για «σχέδιο αποχής» συγκεκριμένων ομάδων ψηφοφόρων, ακόμη και για θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την τεχνολογία του εκλογικού συστήματος. Παρόλο που πολλές από αυτές τις αναρτήσεις αφαιρέθηκαν ή επισημάνθηκαν, η ταχύτητα διάδοσής τους είχε ήδη κάνει τη ζημιά.
Το πρόβλημα είναι ότι τα fake news στο TikTok δεν έρχονται με τίτλο “fake”. Είναι συχνά αφοπλιστικά απλά, ειπωμένα με χιούμορ, παιγνιώδη διάθεση ή φαινομενικά “αντικειμενική” παρουσίαση. Εκεί ελλοχεύει ο κίνδυνος: το «φαν» περιτύλιγμα δυσκολεύει τον θεατή να ασκήσει κριτική σκέψη, ειδικά αν δεν έχει πολιτική παιδεία ή εξοικείωση με τις διαδικασίες ελέγχου πληροφορίας.
Που βέβαια οι κυβερνήσεις των τελευταίων πενήντα ετών, αυτονόητο ότι χρειάζεται να προσθέσουμε και τα χρόνια της δικτατορίας, δουλεύουν και νομοθετούν με στόχο έτσι ώστε οι πολίτες να μην λαμβάνουν παιδεία και δη πολιτική.
Όταν οι πολιτικοί γίνονται content creators
Οι ίδιοι οι πολιτικοί αρχίζουν πλέον να παίζουν το παιχνίδι του TikTok. Νεότεροι υποψήφιοι, ακόμη και αρχηγοί κομμάτων, δημιουργούν λογαριασμούς όπου ανεβάζουν χιουμοριστικά ή «ανθρώπινα» βίντεο για να δείξουν πιο κοντά στην καθημερινότητα των ψηφοφόρων τους. Παρουσιάζουν σκηνές από την καθημερινή τους ζωή, αστείες ατάκες, ή –σε πιο προβλέψιμες περιπτώσεις– αποσπάσματα από ομιλίες τους με δραματική μουσική και υποτίτλους.
Όμως εδώ τίθεται ένα σοβαρό ερώτημα: όταν η πολιτική επικοινωνία γίνεται πλήρως υποχείρια της λογικής της πλατφόρμας , τι απομένει από την ουσία; Αν μια θέση για τη φορολογική πολιτική πρέπει να χωρέσει σε 15 δευτερόλεπτα, θα την ακούσουμε ποτέ ολοκληρωμένη;
Ακόμη πιο ανησυχητικό: ποιος ελέγχει ποια φωνή ακούγεται; Ο αλγόριθμος του TikTok είναι ένα κλειστό σύστημα, που δεν δίνει καμία εγγύηση για ισονομία ή αντιπροσώπευση. Αντίθετα, ευνοεί το περιεχόμενο που προκαλεί, που συγκινεί ή που θυμώνει. Δηλαδή, το πιο πιθανό να γίνει… εργαλείο πόλωσης.
Αποκορύφωμα και συνέπεια όλων αυτών είναι πως οιπολιτικοί όταν μιλούν στο ναό της Δημοκρατίας, το Κοινοβούλιο, έχουν το ύφος και τη φρασεολογία των influencers και των tiktokers.
Πραγματικά είναι αστείο κουστουμάτοι, χαρτογιακάδες, baby boobers να αγορεύουν χωρίς να λένε τίποτα.
Ποιος είναι τελικά ο “πολιτικός influencer“;
Τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται μια νέα τάξη «πολιτικών influencers» – άτομα χωρίς θεσμική ιδιότητα, αλλά με τεράστια επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Αυτοί οι δημιουργοί περιεχομένου σχολιάζουν, ειρωνεύονται, διαδίδουν πληροφορίες (ή ψευδείς ειδήσεις), ενώ η επιρροή τους ξεπερνά συχνά εκείνη ενός βουλευτή.
Αν και μερικοί από αυτούς προσφέρουν αυθεντική κοινωνική κριτική, η πλειοψηφία δεν δεσμεύεται σε κανέναν κώδικα δεοντολογίας. Δεν υποχρεούνται να τεκμηριώνουν, να απαντούν ή να διορθώνουν λάθη. Κι όταν το πολιτικό επιχείρημα αντικαθίσταται από το «σου λέω την αλήθεια που σου κρύβουν τα κανάλια», το έδαφος γίνεται πρόσφορο για κάθε είδους συνωμοσιολογία.
Η κρίσιμη ευθύνη της Παιδείας (και όχι της λογοκρισίας)
Δεν μπορούμε να σταματήσουμε το TikTok — και δεν θα έπρεπε. Αποτελεί χώρο ελευθερίας έκφρασης, κοινωνικής συμμετοχής και ενίοτε, εξαιρετικά διορατικής σάτιρας. Το πρόβλημα δεν είναι η ίδια η πλατφόρμα, αλλά ο τρόπος με τον οποίο την καταναλώνουμε.
Η λύση δεν είναι η λογοκρισία, αλλά η εκπαίδευση στην ψηφιακή εγγραμματοσύνη. Από το σχολείο κιόλας πρέπει να διδάσκουμε στους νέους πώς να ξεχωρίζουν την πληροφορία από τη χειραγώγηση, το γεγονός από την εντύπωση, τη δημοσιογραφία από την παραπληροφόρηση. Να μάθουμε να ρωτάμε: ποιος το λέει αυτό; γιατί το λέει; τι κρύβει;
Παράλληλα, η πολιτεία οφείλει να θεσπίσει κανόνες για την πολιτική διαφήμιση και τη διαφάνεια στα social media, όπως ήδη επιχειρείται στην Ε.Ε. με το Digital Services Act. Αν δεν κατοχυρωθούν διαδικασίες λογοδοσίας, το παιχνίδι των εκλογών θα παίζεται πάντα με αόρατους κανόνες.
Επίλογος: Από την κάλπη στο feed
Το TikTok δεν είναι πια απλώς μια ψυχαγωγική εφαρμογή. Είναι πεδίο πολιτικής διαπραγμάτευσης. Και οι εκλογές δεν κρίνονται μόνο στην κάλπη, αλλά και στο feed.
Σε μια εποχή που οι ψηφοφόροι ενημερώνονται με scroll, οι πολιτικοί πρέπει να μιλούν τη γλώσσα των νέων — αλλά χωρίς να προδίδουν την ουσία. Και οι πολίτες πρέπει να μάθουν να βλέπουν πίσω από την οθόνη.
Γιατί στο τέλος της ημέρας, ίσως να μην αποφασίζουμε εμείς τι πιστεύουμε, αλλά ένας αλγόριθμος στην άλλη άκρη της πλατφόρμας.
Βιβλιογραφία / Πηγές
- Tufekci, Zeynep (2017). Twitter and Tear Gas: The Power and Fragility of Networked Protest. Yale University Press.
- Napoli, Philip M. (2019). Social Media and the Public Interest: Media Regulation in the Disinformation Age. Columbia University Press.
- European Commission (2023). Digital Services Act: Commission Guidelines and Platform Obligations.
https://ec.europa.eu/digital-services-act - OECD (2022). Youth and Digital Citizenship: Empowering Youth to Navigate Online Political Content.
- Media Literacy Index 2023, Open Society Institute – Sofia.
https://osis.bg/?p=4085&lang=en - Marwick, Alice & Lewis, Rebecca (2017). Media Manipulation and Disinformation Online. Data & Society Research Institute.
- TikTok Transparency Reports
https://www.tiktok.com/transparency - Papacharissi, Zizi (2010). A Private Sphere: Democracy in a Digital Age. Polity Press.
- Reuters Institute Digital News Report 2024
https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk - Πανελλήνια Ένωση Καθηγητών Πληροφορικής (ΠΕΚΑΠ). (2023). Ψηφιακή Παιδεία και Παραπληροφόρηση..
Όσο έγραφα το άρθρο από το YouTube ακουγόταν το τραγούδι του Λουκινού Κηλαϊδόνη «Αχ πατρίδα μου γλυκειά» https://youtu.be/CsfH6cFSbgE?si=XII1ilYd-GhE9DwN
Ανδρέας Θεοδωρακόπουλος
Επικοινωνιολόγος – Συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.