Από τον Θρόνο στο Hashtag
Με τη ζωή μας – μιαν υπέροχη ζωή, μετρήσαμε
–Ορθοί: στις στέγες, στις πλατφόρμες, στα πάρκα–
τον ασήμαντο χλιαρό τους θάνατο – Εμείς∙
που πεθάναμε τόσο, μα τόσο, ωραία.
Κώστας Βούλγαρης
«Από τον Θρόνο στο Hashtag: Η Γενιά Z επαναστατεί στο Νεπάλ»
«Oι κοινωνίες δεν εξεγείρονται από τα social media, αλλά μέσα από αυτά»
Εισαγωγή
Στο Νεπάλ, μια απόφαση της κυβέρνησης να περιορίσει ή να απαγορεύσει την πρόσβαση στα κοινωνικά δίκτυα λειτούργησε ως αφορμή για μια βαθιά κοινωνική αγανάκτηση. Δεν ήταν η απαγόρευση αυτή καθαυτή που γέννησε τον ξεσηκωμό, αλλά το γεγονός ότι έκοψε τους διαύλους επικοινωνίας μέσα από τους οποίους οι πολίτες εξέφραζαν ήδη την αντίθεσή τους, αλλά και τους διαύλους επικοινωνίας με τους συγγενείς τους στο εξωτερικό. Η δυναμική αυτή αποκαλύπτει ότι η πραγματική οργή ξεκινά από τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της καθημερινότητας, ενώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν ως καθρέφτης και πολλαπλασιαστής αυτής της αγανάκτησης.Το Νεπάλ, μια χώρα με βαθιές παραδόσεις, μακρά ιστορία βασιλικής εξουσίας και πολιτικής αστάθειας, βρίσκεται αυτές τις μέρες στο επίκεντρο διεθνών συζητήσεων. Η πρόσφατη κοινωνική αναταραχή δεν γεννήθηκε από το πουθενά: είναι το απόσταγμα δεκαετιών νεποτισμού, οικογενειοκρατίας και διαφθοράς. Η απόφαση της κυβέρνησης να μπλοκάρει την πρόσβαση στα κοινωνικά δίκτυα υπήρξε η σπίθα, αλλά τα πραγματικά καύσιμα ήταν η χρόνια φτώχεια, η ανεργία και η συστηματική αδικία. Το κίνημα των νέων, γνωστό πλέον μέσα από το διαδικτυακό σύνθημα «Nepo Babies», αποκαλύπτει μια κρίση που ξεπερνά τα σύνορα του Νεπάλ: την αμφισβήτηση της πολιτικής εξουσίας που στηρίζεται σε οικογενειακά προνόμια και την απαίτηση για μια κοινωνία με ισότητα και διαφάνεια.
Ιστορικό υπόβαθρο:
AP Photo/Niranjan Shrestha
1. Για να κατανοήσουμε το σήμερα, πρέπει να δούμε ενδελεχώς το χθες.
Το Νεπάλ πέρασε για αιώνες υπό το καθεστώς βασιλιάδων, που συχνά
λειτουργούσαν ως διακοσμητικές φιγούρες, ενώ η πραγματική εξουσία
βρισκόταν σε χέρια πανίσχυρων οικογενειών πρωθυπουργών. Όταν αυτές οι
δυναστείες κατέρρευσαν στα μέσα του 20ού αιώνα, τη θέση τους πήρε η
βασιλική οικογένεια, επαναλαμβάνοντας όμως το ίδιο μοτίβο: ο πατέρας
στον γιο, η εξουσία ως κληρονομιά. Με την πάροδο των χρόνων, εξεγέρσεις,
συνταγματικές αλλαγές και εμφύλιες συγκρούσεις έφεραν το Νεπάλ σε μια
νέα μορφή διακυβέρνησης, με κόμματα που φαινομενικά είχαν ιδεολογικό
πρόσημο. Στην πράξη, ωστόσο, τα περισσότερα κόμματα λειτούργησαν ως
προέκταση οικογενειακών συμφερόντων.
Η καρέκλα του πρωθυπουργού γινόταν αντικείμενο συναλλαγών, και οι
κυβερνήσεις έπεφταν και σχηματίζονταν σε διαρκείς κύκλους εξυπηρέτησης
προσωπικών και συγγενικών συμφερόντων.
2. Για τον μέσο πολίτη, όλα αυτά σήμαιναν μια ζωή γεμάτη στερήσεις. Η οικονομία στηρίχθηκε σε τεράστιο βαθμό στα εμβάσματα από τους εκατομμύρια Νεπαλέζους που εργάζονταν σε φάμπρικες στη Μαλαισία, σε εργοτάξια στη Μέση Ανατολή ή σε νοσοκομεία στη Νότια Κορέα. Η χώρα δεν κατάφερε να χτίσει σταθερούς θεσμούς, συνεπώς ούτε σχέσεις εμπιστοσύνης κράτους πολιτών, ούτε να εξασφαλίσει βασικές υπηρεσίες όπως υγεία και εκπαίδευση για τους πολίτες της. Έτσι, ενώ η άρχουσα ελίτ απολάμβανε προνόμια και πλούτο, η πλειοψηφία βίωνε φτώχεια, ανεργία και ανασφάλεια.
3. Σε αυτό το τοπίο, εμφανίζεται μια νέα γενιά: η Gen Z του Νεπάλ. Πρόκειται για νέους που μεγάλωσαν με κινητά τηλέφωνα, social media και εικόνες από τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτοί οι νέοι, συχνά με συγγενείς στο εξωτερικό, είχαν καθημερινή πρόσβαση σε συγκρίσεις που αποκάλυπταν τις ανισότητες: πώς ζούσαν οι ίδιοι, και πώς ζούσαν οι «Nepo Babies», δηλαδή τα παιδιά των πολιτικών και των ισχυρών οικογενειών. Το hashtag «Nepo Babies» έγινε viral, μετατρέποντας μια διάχυτη οργή σε συλλογικό σύνθημα. Το μήνυμα ήταν απλό αλλά ισχυρό: οι πολιτικοί χρησιμοποιούν τη χώρα ως προσωπικό τους κτήμα, ενώ οι απλοί νέοι παλεύουν να επιβιώσουν ή να ξενιτευτούν.
4. Όταν η κυβέρνηση αποφάσισε να μπλοκάρει 26 πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης με την επίσημη δικαιολογία της «καταπολέμησης της παραπληροφόρησης», το αποτέλεσμα ήταν εκρηκτικό. Τα social media, πέρα από χώρο ενημέρωσης, λειτουργούσαν και ως βαλβίδα εκτόνωσης. Κόβοντας τα, η κυβέρνηση έκοψε και το νήμα που συνέδεε τους νέους με τον έξω κόσμο και με τους ξενιτεμένους συγγενείς τους. Η οργή ξεχείλισε στους δρόμους. Εκατοντάδες χιλιάδες νέοι κατέβηκαν αυθόρμητα σε διαδηλώσεις. Οι συγκρούσεις με την αστυνομία κλιμακώθηκαν, με τραυματίες και νεκρούς. Τα δακρυγόνα, οι φωτιές, οι επιθέσεις σε κυβερνητικά κτίρια και οι συμβολικές ενέργειες, όπως ο εμπρησμός του τηλεοπτικού σταθμού που λειτουργούσε ως προπαγανδιστικό όργανο , έδειξαν ότι η ψαλίδα μεταξύ λαού και εξουσίας είχε ανοίξει επικίνδυνα.
5. Θεωρητικές οπτικές
AP Photo/Niranjan Shrestha
1 Accelerated Pluralism (Επιταχυνόμενος Πλουραλισμός)
Ο Bruce Bimber υποστηρίζει ότι οι τεχνολογίες πληροφορίας επιταχύνουν τη
δημιουργία ομάδων ενδιαφέροντος, αλλά δεν τις δημιουργούν από μόνες
τους. Στο Νεπάλ, οι κοινωνικές εντάσεις υπήρχαν ήδη, τα δίκτυα απλώς τις
έκαναν πιο ορατές.
2 Networked Advocacy – Δικτυακός ακτιβισμός
Ο Manuel Castells τονίζει ότι οι κοινωνικές ομάδες που νιώθουν
αποκλεισμό από τις θεσμικές δομές στρέφονται στα δίκτυα ως χώρο έκφρασης
και οργάνωσης. Η απαγόρευση στο Νεπάλ φανέρωσε ακριβώς αυτόν τον
μηχανισμό.
3 Οργή και συλλογική δράση
Μελέτες όπως του κινήματος 15M στην Ισπανία δείχνουν ότι η συλλογική
οργή, όταν διαδοθεί διαδικτυακά, μπορεί να λειτουργήσει σαν
«καταρράκτης» που κινητοποιεί μαζικά πλήθη.
4 Εναλλακτικά Μέσα
Όπως στην Ελλάδα με το Indymedia το 2008, έτσι και στο Νεπάλ, τα
εναλλακτικά μέσα λειτούργησαν ως αντιστάθμισμα στη φίμωση των επίσημων
καναλιών επικοινωνία.
5 Ένα μάθημα πέρα από το Νεπάλ
Η εξέγερση στο Νεπάλ είναι μια υπόμνηση ότι οι κοινωνίες δεν εξεγείρονται από τα social media, αλλά μέσα από αυτά. Οι πραγματικές αιτίες είναι οι κοινωνικές ανισότητες, η διαφθορά και η απουσία θεσμών που λειτουργούν υπέρ του πολίτη. Οι πλατφόρμες απλώς φέρνουν την οργή στο φως, τη συντονίζουν και την ενδυναμώνουν. Το μήνυμα του κινήματος «Nepo Babies» έχει παγκόσμια απήχηση. Σε πολλές χώρες, η πολιτική εξουσία εξακολουθεί να μονοπωλείται από οικογένειες και κλειστά δίκτυα ισχύος. Το Νεπάλ δείχνει ότι οι νέες γενιές, οπλισμένες με τεχνολογικά εργαλεία και μια αίσθηση παγκόσμιας σύγκρισης, δεν δέχονται αδιαμαρτύρητα την αδικία.
Συμπέρασμα:
Το Νεπάλ βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Η κοινωνική οργή δεν θα καταλαγιάσει εύκολα, διότι δεν αφορά απλώς μια απαγόρευση social media, αλλά ένα ολόκληρο πολιτικό και κοινωνικό οικοδόμημα βασισμένο στον νεποτισμό. Για τον υπόλοιπο κόσμο, το παράδειγμα αυτό είναι ένα μάθημα: οι κοινωνίες μπορεί να υπομένουν για χρόνια, αλλά η νέα γενιά δεν χρειάζεται παρά μια σπίθα για να μετατρέψει τη σιωπηλή αγανάκτηση σε μαζική εξέγερση.
Βιβλιογραφία:
Bimber, Bruce. The Internet and Political Transformation: Populism, Community, and Accelerated Pluralism. Polity, 1998.
Castells, Manuel. Networks of Outrage and Hope: Social Movements in the Internet Age. Polity Press, 2012.
Tufekci, Zeynep. Twitter and Tear Gas: The Power and Fragility of Networked Protest. Yale University Press, 2017.
Alvarez, R., et al. “Sentiment cascades in the 15M movement.” arXiv, 2015.
Milioni, D. L. “The role of alternative media in the Greek protests of 2008 (Indymedia Athens).” European Communication, 2012.
Prentoulis, M., et al. “Media and Collective Action in Greece: The Aganaktismenoi case.” International Journal of Communication, 2019.
Theocharis, Yannis. Every Crisis is a Digital Opportunity: The Aganaktismenoi Movement’s Use of Social Media. Routledge Companion to Social Media and Politics.
Όσο έγραφα το άρθρο από το You Tube ακουγόταν το τραγούδι των Χατζηφραγκέτα : «Επιστροφή»
Ανδρέας Θεοδωρακόπουλος
Επικοινωνιολόγος Συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.