Απελευθέρωση Αθήνας 1944
Το δεύτερο μέρος του ημερολογίου του ιστορικού στελέχους του ΚΚΕ Γιάννη Ζέβγου (Ταλαγάνη), εθνοσυμβούλου της ΠΕΕΑ και υπουργού Γεωργίας στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου
HotDoc.History: Απελευθέρωση Αθήνας 1944 – Η απίστευτη αυτοσυγκράτηση των αριστερών χάριν της ομαλότητας
Γιάννης Ζέβγος: Η τάξη που επικρατεί προκαλεί κατάπληξη στην αντίδραση που ποθούσε τα αντίθετα. Ούτε μύτη δε ματώνει. Σκληρή μα αναπότρεπτη ανάγκη να ανεχόμαστε την προώθηση της αντίδρασης. Να συνιστούμε στον πανίσχυρο, τον μαρτυρικό λαό να υποχωρεί σε όφελος της αντίδρασης
Στις σελίδες που ακολουθούν παρουσιάζουμε το δεύτερο μέρος του ημερολογίου (το πρώτο δημοσιεύθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2025) του ιστορικού στελέχους του ΚΚΕ Γιάννη Ζέβγου (Ταλαγάνη), μέλους του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ, εθνοσυμβούλου της ΠΕΕΑ και υπουργού Γεωργίας στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου. Πρόκειται για ημερολογιακές καταγραφές από 27 Σεπτεμβρίου 1944, την ημέρα αναχώρησής του για την Ελλάδα, έως τις 18 Οκτωβρίου 1944, την άφιξη και εγκατάσταση της κυβέρνησης Παπανδρέου στην Αθήνα.
Το κρίσιμο πολιτικά αυτό διάστημα ο Ζέβγος καταγράφει τηλεγραφικά την πορεία της Τριμελούς Κυβερνητικής Επιτροπής προς την Αθήνα και τις ημέρες της Απελευθέρωσης. Τήρηση της τάξης και αυτοσυγκράτηση από το ΕΑΜ, δολοφονικές προκλήσεις από τους πολιτικούς του αντιπάλους. Ο Ζέβγος έχει πλήρη συναίσθηση των συμβιβασμών των οποίων είναι αναγκασμένο να κάνει το ΕΑΜ, των πολιτικών του δεσμεύσεων, της σιωπής των Γιουγκοσλάβων και των Σοβιετικών καθώς και της τακτικής των αντιπάλων του. Οι εκτιμήσεις του θεωρούμε ότι έχουν ιδιαίτερη αξία καθώς προέρχονται από ένα κορυφαίο στέλεχος του ΚΚΕ, ο οποίος ασκούσε «κριτική εξ αριστερών» στην ηγετική ομάδα Σιάντου – Ιωαννίδη.
Γιάννη Ζέβγου, Ημερολόγιο (31 Αυγούστου 1944 – 18 Οκτωβρίου 1944): Β΄ Μέρος
27 Σεπτέμβρη. Φεύγουμε με Τσάτσο – Κατσώτα – Παπαμ. Το βράδυ στη Νεράιδα
28 Σεπτέμβρη. Στη Φουρνά και βγάζουμε προκηρύξεις
29 Σεπτεμβρη. Στου Φουρνά
30 Σεπτέμβρη. Ξεκινάμε στο Γαρδίκι
1 Οκτώβρη. Πενταγιοί
2-3 Οκτώβρη Γαλαξείδι – Δόμβραινα
4 Οκτώβρη. Δόμβραινα
4-5 Οκτώβρη. Δερβενοχώρια
6-7 Οκτώβρη. Αθήνα Στις 12 μεσημέρι φεύγουν οι Γερμανοί
12-13-14 Οκτώβρη. Εκατοντάδες χιλιάδες γιορτάζουν στους δρόμους με συνθήματα ΕΑΜ-ΚΚΕ-Λαοκρατία. Ούτε μύτη δε ματώνει. Οι όγκοι των διαδηλωτών, η τάξη που επικρατεί και η οργάνωση προκαλούν κατάπληξη στην αντίδραση που περίμενε και σε ένα βαθμό ποθούσε τα αντίθετα. Οργανώνει συνομωσία. Ο Τσάτσος μετέχει. Κωλυσιεργούν άδειασμα ξενοδοχείων.
«Το ΚΚΕ συγκρατεί το λαό και η αντίδραση λυσσάει»
15 Οκτώβρη. Χτυπούν από τα ξενοδοχεία το λαό. Θύματα υπερεκατό. Αντεκδικήσεις δεν ξεσπούν. Το ΚΚΕ συγκρατεί το λαό και η αντίδραση λυσσάει. Κωλυσιεργούν, ανάκριση σκεπάζεται, οι δολοφόνοι ζητάν να αναγνωριστούν ταχτικός στρατός. Τελικά αποτυγχάνουν. Διώχνονται.
18 Οκτώβρη. Έρχεται η κυβέρνηση. Μιλάει ο Παπανδρέου. Λαϊκός θρίαμβος με τις μαζικότατες εκδηλώσεις. Ο Λήπερ αναγκάζει Σοφούλη να μετάσχουν στην κυβέρνηση και στις 23 ξαναορκίζεται η ανασχηματισμένη Κυβέρνηση.
Η αριστερή παράταξη διατηρεί τη συνοχή, τον όγκο, το κύρος και την επιβολή της. Η δεξιά διασπασμένη, τρομαγμένη επιζητεί να ξανακατακτήσει το χαμένο έδαφος.
Μπαίνουν όλα τα ζητήματα. Σε πρώτη γραμμή το ζήτημα του ψωμιού. Το ζήτημα της τιμωρίας των προδοτών φλογίζει το λαό. Όμως η ενότητα μας αναγκάζει να παραχωρήσουμε θέσεις. Η πολιτοφυλακή εκτοπίζεται από την Αθήνα. Τα «φρουραρχεία» καταργούνται τα κατειλημμένα σπίτια αδειάζουν, η πολιτική δραστηριότητα της μάζας με χωνί και εκδηλώσεις περιορίζεται, η αντίδραση συνωμοτεί, παίρνει πόστα στο στρατό, απειλεί. Κάποια ταλάντευση στο λαό. Κάποια αγωνία. Κάποια ανησυχία. Θα μας τη σκάσουν; Θα ξαναεπαναληφθούν ό,τι τόσες φορές είδε ο περασμένος και ο τωρινός αιώνας; 1848-1851-1918-1919; Θα καλμάρει η μαχητικότητα των λαϊκών μαζών και ύστερα θα επιβάλει η αντίδραση τη ματωμένη δικτατορία της;
Ο ελληνικός λαός άοπλος βρέθηκε στην κατάρρευση. Πάλεψε ηρωικότατα και οργανώθηκε. Όμως αφήκαμε ανόητα το Ζέρβα, φωλιά αντίδρασης και συνεργασίας με τον εχθρό.
Η πολιτική της εθνικής ενότητας παρατραβήχθηκε και στο όνομα της υποσκελίστηκαν τα ιστορικά συμφέροντα του έθνους και του λαού.
Τον Αύγουστο 1943 αποφασίστηκε ίδρυση ΠΕΕΑ τραιναρίστηκε ως το Μάρτη. Τον Οκτώβρη μας επιβλήθηκε ο πόλεμος με το Ζέρβα. Δεν προσέξαμε πολιτικά το πρωταρχικό σημείο της έντασης του εθνικού πολέμου. Παραμελήσαμε και σαμποτάραμε στρατιωτικά το έργο της συγκρότησης και μαχητικοποίησης του ΕΛΑΣ. Έλειψε η τόλμη και η απαιτούμενη αποφασιστικότητα. Μας έσερνε το λαϊκό κύμα που προχωρούσε και έφτανε σε εξτρεμισμούς ακαθοδήγητο. Από το Δεκέμβρη 1943 μπαίνει στο ΠΓ ζήτημα μαχητικοποίησης της δράσης του ΕΛΑΣ. Παρελκύεται. Το πνεύμα της ενότητας οπωσδήποτε δυναμώνεται, εκφράζεται στο Λίβανο τον Απρίλη 1944. Με γράμμα από την Αθήνα στο ΠΓ του βουνού ζητάμε να μπαίνει στη βάση της πολιτικής μας η διατήρηση καθοδηγητικού ρόλου στο ΚΚΕ.
Η ατμόσφαιρα του Εθνικού Συμβουλίου σπρώχνει και τους πιο δύσπιστους να αποκρούσουν το Λίβανο. Μπαίνει ξανά η χρυσή λύση που συμβιβάζει τα πράγματα. Ο Ρίζος δίνει το σύνθημα στον ΕΛΑΣ χτυπήστε τους κατακτητές. Το επεξηγώ στους καθοδηγητές Ρούμελης, Θεσσαλίας, Ηπείρου, Μακεδονίας. Ενισχύουμε πολιτικά την Αθήνα με τύπο. Ζητάμε υλικά εφόδια, πολιτική ενίσχυση από Τίτο και Σοβιετική Ένωση. Αμφίρροπη μα σκληρή πάλη και βουβή στο κόμμα για 2-3 μήνες. Ή θα προσχωρήσει το κίνημα κρατώντας και επιβάλλοντας ηγεμονία του σε ενότητα ή θα συμβιβαστεί δεχόμενο όρους. Αναγκαστήκαμε σε συμβιβασμό δικό τους. Οι συγκρούσεις Πίνδου και Καρπενησιού του Ιούλη – Αυγούστου 1944 απέδειξαν ανεπάρκεια ΕΛΑΣ. Οι αιτίες υποκειμενικές και αντικειμενικές. Δεν έγιναν στρατιωτικές τοποθετήσεις πρεπούμενες. Δεν οδηγήθηκε στη μάχη. Ο Ρήγος, ο Ορέστης και ο Άρης απέδειξαν ότι μπορούσαμε Η καθοδήγησή μας τουλάχιστον αναρκετή.
«Γιουγκοσλάβοι-Σοβιετικοί, ούτε ένα φυσίγγι»
Γιουγκοσλάβοι και Σοβιετικοί δε μας στέλνουν ούτε ένα φυσίγγι. Ούτε λέξη, ούτε για το ΕΑΜ οι σταθμοί τους. Το ευρύτερο συμφέρον επικρατεί. Ο στρατός της Μ. Ανατολής που ήταν στήριγμά μας ανίκητο αντίς για το μέτωπο οδηγήθηκε στα σύρματα με την κακή καθοδήγηση.
Οι Άγγλοι σκληρά μας πιέζουν, μηχανορραφούν, ενισχύουν την αντίδραση σε κάθε κρίσιμη στιγμή ο Τσώρτσιλ εκθειάζει την αντίδραση. Δικαιώνει ακόμα και τα Τάγματα Ασφαλείας. Η αντίδραση προωθεί διαρκώς δυνάμεις της με την ανοιχτή ενίσχυση και προστασία των Γερμανών. Τον Αύγουστο έχουμε εξαντλήσει όλες τις δυνατότητες και τις εφεδρείες από όπου μπορούσαμε να περιμένουμε. Καιρός δε μας παίρνει για να ανασυντάξουμε και να φορτσάρουμε τις δικές μας δυνάμεις. Το φευγιό των Γερμανών είναι σύντομο. Σκληρή μα αναπότρεπτη ανάγκη να δεχθούμε ενότητα όπως τη θέλουν οι εχθροί του λαού. Ανοιχτή επέμβαση Τσώρτσιλ σώζει τον Παπανδρέου.
Έπρεπε να υποχωρήσουμε και υποχωρούμε για να διατηρήσουμε τις λαϊκές δυνάμεις ωσότου αλλάξουν οι εξωτερικές συνθήκες και αναπτύξουμε τη λαϊκή πρωτοβουλία. Τέλη Αυγούστου πάμε στο Κάιρο. Λάθη, συγκυρία περιστάσεων. Ανόητοι αντίπαλοί μας Βενιζελικοί φεύγουν από Κυβέρνηση.
Ο Γιάννης Ζέβγος ως μέλος του τριμελούς κλιμακίου της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας μιλά στο Σύνταγμα. Πίσω του ο Θεμ. Τσάτσος
Ακολουθούμε. Έρχομαι στην Αθήνα για διατήρηση της τάξης. Η διατήρηση της τάξης αποτελεί θρίαμβο του λαϊκού κινήματος, δείχνει την πολιτική ωριμότητα του δημοκρατικού μας λαού.
Και τώρα; Ο Παπανδρέου ελίσσεται ανάμεσα σε αντίδραση και Αριστερά για να αφοπλίσει το λαϊκό κίνημα, να γίνει αρχηγός δεξιάς. Μας ανέχονται γιατί δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς. Ζητούν να μας κουράσουν βήμα προς βήμα, να μας αφοπλίσουν. Στρατό, πολιτοφυλακή, αυτοδιοίκηση, Λαϊκή Δικαιοσύνη. Να κουράσουν το λαό. Να δώσουν δικές τους λύσεις.
Είμαστε υποχρεωμένοι να ανεχόμαστε. Να δεχόμαστε την προώθηση της αντίδρασης. Να συνιστούμε και να επιβάλλουμε στο λαό, τον πανίσχυρο, τον μαρτυρικό να υποχωρεί σε όφελος της αντίδρασης.
Ως πότε; Προς το δημοψήφισμα και τις εκλογές. Η αντίδραση ελπίζει θα παρασύρει πολιτικά ο λαό.
Θα μας καταδικάσει η Ιστορία ότι αφοπλίσαμε το λαό και επιβάλλαμε την αντίδραση; Θα μας κρίνει όπως τον Έμπερτ και Νόσκε [δεξιοί σοσιαλδημοκράτες που κατέστειλαν την επανάσταση των Σπαρτακιστών και ευθύνονται για τη δολοφονία της Ρόζα Λούξεμπουργκ και του Καρλ Λίμπκνεχτ]. Όμως άλλη λύση δεν υπάρχει. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει. Η Αγγλία μας αναγκάζει, μας υποχρεώνει να φερθούμε έτσι.
Αδύνατο να υψωθούμε αντίκρυ σε όλη την ανθρωπότητα σήμερα, όπως το κάναμε χθες.
Πρέπει να κρατήσουμε τους δεσμούς με το λαό.
«Οι γενειοφόροι του ΕΛΑΣ πρέπει να ξυριστούν»
Οι διαταγές επιχειρήσεων που εκδόθηκαν βάσει της Συμφωνίας της Καζέρτας όριζαν ότι ο στρατηγός Σαράφης [κοινώς ο ΕΛΑΣ] θα συνέχιζε να δρα στην υπόλοιπη Ελλάδα με εξαίρεση την Περιφέρεια Αττικής, όπου όλα τα στρατεύματα θα ετίθεντο υπό την διοίκηση του στρατηγού Σπηλιωτόπουλου σε στενή συνεργασία με σύνδεσμο του ΕΛΑΣ και υπό τις διαταγές των Βρετανών. Αυτό πρακτικά σήμαινε ότι δεν επιτρεπόταν σε δυνάμεις του ΕΛΑΣ να εισέλθουν στην Αττική. Εκεί όμως παρέμεναν οι δυνάμεις του Α Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ. Το τεκμήριο 1 είναι μια διαταγή της διοίκησης του Α Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ (Γιάννης Πυριόχος, επιτελάρχης, και Σπύρος Κωτσάκης – Νέστορας, καπετάνιος) σχετικά με την απαγόρευση κυκλοφορίας των ανταρτών της ΙΙ Μεραρχίας Αττικοβοιωτίας του ΕΛΑΣ
Τεκμήριο 1: Διαταγή της διοίκησης (20.10.1944) του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ (Γιάννης Πυριόχος, επιτελάρχης, και Σπύρος Κωτσάκης – Νέστορας, καπετάνιος) σχετικά με την απαγόρευση κυκλοφορίας των ανταρτών της ΙΙ Μεραρχίας Αττικοβοιωτίας του ΕΛΑΣ: «Καθίσταται γνωστόν ότι απαγορεύεται η κυκλοφορία εντός της πόλεως Αθηνών των ανταρτών της ΙΙας Μεραρχίας άνευ αδείας. Οι έχοντες εκ αυτών κανονικήν ή αναρ.[ρωτικήν] άδειαν πρέπει να κυκλοφορώσι άνευ στολής και οπλισμού. Οι φέροντες γενειάδα πρέπει να κήρωσι ταύτην ή να παραμένωσι εις τα κατοικίας των. Αι μονάδες να εκδίδουν τας διαταγάς των, πας ο συλλαμβανόμενος άνευ αδείας να οδηγήται εις Σ.Σ. του Σ. Στρατού. Αι άδειαι πρέπει να φέρωσι τας υπογραφάς της Διοικήσεως της μεραρχίας ή του επιτελάρχου αυτής»
* Αναδημοσιεύεται από το τεύχος #23 του HotDoc.History που κυκλοφόρησε στις 15 Οκτωβρίου 2017. Διατηρούνται οι ιδιότητες των προσώπων όπως είχαν την εποχή της δημοσίευσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.