Βασίλισσα Ελισάβετ: Με το ζόρι θρήνος

του Ανδρέα Κοσιάρη

Το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί ένα ιδιότυπο παράδειγμα «φιλελεύθερης δημοκρατίας» με ορισμένα άκρως αντιδημοκρατικά χαρακτηριστικά, όπως τη μη εκλεγμένη Βουλή των Λόρδων και την, έστω τυπική, κεφαλή της κρατικής εξουσίας να βρίσκεται στο παλάτι του Μπάκιγχαμ. Όμως ο θάνατος της βασίλισσας Ελισάβετ και η ανάρρηση στον θρόνο του γιου της Καρόλου, έφεραν ξανά στην επιφάνεια ρητούς και υπόρρητους περιορισμούς στην ελευθερία της έκφρασης των Βρετανών — και όχι μόνο.

Ο θάνατος της μακροβιότερης μονάρχη του Ηνωμένου Βασιλείου, που λίγους μήνες πριν αποβιώσει σε ηλικία 96 ετών είχε συμπληρώσει 70 χρόνια στον θρόνο, σίγουρα προκάλεσε έντονα συναισθήματα. Ένα κύμα συλλυπητηρίων συνέρρευσε από όλο τον κόσμο, με ηγέτες ακόμα και κρατών που πάλεψαν σκληρά για την ανεξαρτησία τους από τη βρετανική αυτοκρατορία να δηλώνουν θλίψη και πένθος.

Ταυτόχρονα, όμως, υπήρξε και μεγάλη μερίδα ανθρώπων, στη Βρετανία αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο, που με αφορμή τον θάνατο της Ελισάβετ θυμήθηκε τον απάνθρωπο ρόλο της βρετανικής μοναρχίας και επέλεξε να εκφράσει αυτά τα συναισθήματα, δια ζώσης ή στον «δημόσιο χώρο» του διαδικτύου. Αυτό που ακολούθησε ήταν ένα «κυνήγι» αντιμοναρχικών μαγισσών. Διαδικτυακές επιθέσεις και εκκλήσεις για απόλυση ανθρώπων που εξέφρασαν την έλλειψη θρήνου τους, αλλά και συλλήψεις όσων τόλμησαν να εκφράσουν τον αντιμοναρχισμό τους — ή τον «Ρεπουμπλικανισμό» όπως ονομάζεται η αντιμοναρχική ιδεολογική στάση στη Βρετανία.

Διαδικτυακές θρηνομαχίες

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της διαδικτυακής πτυχής αυτής της υπόθεσης, ήταν ένα tweet της καθηγήτριας γλωσσολογίας στο πανεπιστήμιο Κάρνεγκι Μέλον, Ούτζου Άνυα. «Άκουσα πως η επικεφαλής μονάρχης μιας αυτοκρατορίας που έκλεψε, βίασε και εφάρμοσε γενοκτονίες επιτέλους πεθαίνει. Ας είναι ο πόνος της αβάσταχτος», έγραψε στον προσωπικό της λογαριασμό η Άνυα, που γεννήθηκε στη Νιγηρία και της οποίας η οικογένεια υπήρξε θύμα των πολιτικών της βρετανικής αυτοκρατορίας, πρώτα στην Αφρική κι έπειτα στο Τρίνινταντ.

Το tweet της τράβηξε γρήγορα την προσοχή, ειδικά αφότου το σχολίασε ο Τζεφ Μπέζος της Άμαζον: «Αυτή είναι κάποια που υποτίθεται πως εργάζεται για να κάνει τον κόσμο καλύτερο; Δεν νομίζω. Γουάου», ήταν το σχόλιο του δισεκατομμυριούχου, που άθελά του ή όχι, πυροδότησε ένα κύμα μίσους προς την Άνυα. Όπως δήλωσε η ίδια, έπειτα από την απάντηση του Μπέζος το ηλεκτρονικό της ταχυδρομείο πλημμύρησε με μηνύματα μίσους που «όλα τους ξεκινούν με τη λέξη που αρχίζει από “n”, σκύλα, γενετικά κατώτερη».

Το σχόλιό της γρήγορα διεγράφη από το Twitter, ως παραβιαστικό των όρων λειτουργίας της πλατφόρμας. Όμως η ίδια αρνείται να ανακαλέσει, συνεχίζοντας να υπενθυμίζει όσα έπραξε η Μεγάλη Βρετανία «στο όνομα της Αυτού Μεγαλειότητας». Και ρίχνοντας μια πιο προσεχτική ματιά, μπορεί κανείς να δει πως η «παρέμβαση» του Τζεφ Μπέζος είχε πιο βαθιά κίνητρα από αυτά της διατήρησης κάποιας αόριστης ευπρέπειας.

Ο ιδρυτής της Άμαζον ενδιαφέρθηκε τόσο για τα λόγια μιας καθηγήτριας γλωσσολογίας για μια ξένη βασίλισσα, διότι η Άνυα είναι ένθερμη υποστηρίκτρια των προσπαθειών συνδικαλισμού στις αποθήκες της εταιρείας, έχοντας μάλιστα πρόσφατα φωτογραφηθεί με τον Κρις Σμολς, ιδρυτή και ηγέτη του Συνδικάτου Εργασίας της Άμαζον. Αρκετοί υπέθεσαν πως ο Μπέζος εμπλέκεται έμμεσα ή άμεσα και στην απόφαση του πανεπιστημίου Κάρνεγκι Μέλον να αποστασιοποιηθεί από την καθηγήτριά του με δημόσια δήλωση, καθώς η Άμαζον είχε πρόσφατα δωρίσει δύο εκατομμύρια δολάρια στο ίδρυμα. Ενώ άλλοι υπενθύμισαν στον ζάμπλουτο επιχειρηματία πως και ο ίδιος δεν θα είναι αποδέκτης μεγάλης θλίψης όταν έρθει η ώρα του.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προξενεί το γεγονός πως η διαμάχη αυτή διεξάγεται εκτός της «βρετανικής σφαίρας», καθώς ούτε η Άνυα ούτε ο Μπέζος είναι Βρετανοί πολίτες. Όμως αυτό ακριβώς το σκηνικό εκτυλίχθηκε και σε άλλες «διαδικτυακές φούσκες» σε όλο τον κόσμο, όπως η ελληνική. Στις ελληνόφωνες πλευρές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης διεξαγόταν μια καμπάνια επιθέσεων σε όσους υπενθύμιζαν το αποικιοκρατικό παρελθόν της Ελισάβετ, αλλά και το παρελθόν, παρόν και μέλλον του ίδιου του θεσμού της μοναρχίας.

«Απαγορεύεται να είσαι δημόσια αντιμοναρχικός»

Αν έξω από τη Βρετανία οι αντιδράσεις στην «έλλειψη πένθους» για τον θάνατο της Ελισάβετ περιορίστηκαν σε διαδικτυακές διαμάχες και ρατσιστικά e-mail, εντός της η κατάσταση ήταν πιο έντονη.

Ο πρώην διεθνής με τη φανέλα της Αγγλίας ποδοσφαιριστής Τρέβορ Σινκλέρ, αναρωτήθηκε στο Twitter λίγο μετά την ανακοίνωση του θανάτου της βασίλισσας, «γιατί να θρηνήσουν οι καφέ και μαύροι άνθρωποι» τον θάνατό της, καθώς η ίδια επέτρεψε στον ρατσισμό να ευδοκιμήσει. Το αποτέλεσμα ήταν το κανάλι στο οποίο εργάζεται ως σχολιαστής να τον παύσει ενόψει εσωτερικής έρευνας για τη δήλωσή του, ο συμπαρουσιαστής του να τον «κρεμάσει» δημόσια για τα λεγόμενά του και οι, ως επί το πλείστον φιλομοναρχικές, ταμπλόιντ εφημερίδες της Βρετανίας να τον «καταδικάσουν» με βιτριολικά άρθρα.

Ο Σινκλέρ, που στο οικογενειακό του παρελθόν έχει καταγωγή από τις βρετανικές αποικίες, την Ιρλανδία, αλλά και τη Σκωτία (όλα τους μέρη με μπόλικους λόγους για εχθρικά συναισθήματα απέναντι στη βρετανική μοναρχία), αναγκάστηκε να απευθύνει δημόσια συγγνώμη «για όποια προσβολή προκλήθηκε σε όσους θρηνούν τη βασίλισσα».

Όμως οι συνέπειες της αντιμοναρχικής στάσης δεν έπληξαν μόνο διασημότητες. Τουλάχιστον τέσσερις άνθρωποι συνελήφθησαν στη Βρετανία την Κυριακή και τη Δευτέρα, σε ξεχωριστά στιγμιότυπα αντίδρασης προς τον θεσμό.

Την Κυριακή, μια 22χρονη γυναίκα συνελήφθη γιατί κρατούσε επιγραφή με τα λόγια «Γ***ήστε τον ιμπεριαλισμό. Καταργήστε τη μοναρχία» κατά τη διάρκεια της διακήρυξης ανάρρησης του Καρόλου Γ’ στον θρόνο, στο Εδιμβούργο της Σκωτίας. Στην ίδια πόλη τη Δευτέρα, η αστυνομία συνέλαβε έναν νεαρό άνδρα αφότου αυτός φώναξε «είσαι ένας διεστραμμένος γέρος» προς τον πρίγκηπα Άντριου, γιο της Ελισάβετ ο οποίος γλύτωσε με τη βοήθεια της μητέρας του πολύ φτηνά τις κατηγορίες που τον συνέδεαν με τον μαστρωπό ανηλίκων Τζέφρι Έπστιν.

Στην Οξφόρδη την Κυριακή, επίσης κατά τη διάρκεια της τελετής ανακήρυξης του Καρόλου σε Βασιλιά, ένας άνδρας φώναξε «Ποιος τον εξέλεξε;» και αμέσως βρέθηκε δεμένος με χειροπέδες στο πίσω μέρος αστυνομικού βαν. Στο Λονδίνο μία γυναίκα απομακρύνθηκε με παρέμβαση της αστυνομίας διότι κρατούσε πλακάτ με τα λόγια «Όχι ο βασιλιάς μου», ενώ ένας δικηγόρος που κρατούσε ένα λευκό κομμάτι χαρτί δέχθηκε απειλές σύλληψης από αστυνομικό, σε μία σκηνή που θύμισε τις συλλήψεις αντιπολεμικών διαδηλωτών στις ρωσικές πλατείες.

Ο αστυνομικός «μου επιβεβαίωσε πως αν έγραφα “Όχι ο βασιλιάς μου” στο χαρτί, θα με συλλάμβανε», δήλωσε ο δικηγόρος και εξέφρασε το γιατί αυτό είναι προβληματικό. «Νομίζω πως η ιδέα ότι θα μπορούσε να με συλλάβει και να υπάρξει καταδίκη υπό τον Νόμο Δημόσιας Τάξης ήταν γελοία, όμως τέτοιες παρεμβάσεις έχουν τρομακτική επίδραση», είπε ο Πολ Πάουελσλαντ. «Εγώ μιλάω με συγκεκριμένο τρόπο, είμαι ντυμένος με συγκεκριμένο τρόπο και καταλαβαίνω τον νόμο, όμως κάποιος άλλος μπορεί να ήταν σε διαφορετική κατάσταση», είπε και συμπλήρωσε πως ακόμα και ο ίδιος «δεν κράτησα εν τέλει το πλακάτ διότι πρέπει να δουλέψω αύριο και δεν με παίρνει να συλληφθώ. Πολλοί άλλοι μπορεί απλά να εκφοβίστηκαν ώστε να μη διαμαρτυρηθούν».

Η «νέα συντήρηση» είναι ίδια με την παλιά

Στις περισσότερες περιπτώσεις η βρετανική αστυνομία επικαλέστηκε το άρθρο 5 του Νόμου Δημόσιας Τάξης, που απαγορεύει «απειλητικές ή υβριστικές λέξεις ή συμπεριφορά, ή άτακτη συμπεριφορά». Με εξαίρεση όμως τη λεκτική επίθεση κατά του πρίγκηπα Άντριου, τα υπόλοιπα περιστατικά δύσκολα θα μπορούσαν να ενταχθούν στο παραπάνω άρθρο. Ακόμα και το «διεστραμμένος γέρος» που φώναξε ο νεαρός διαδηλωτής στον πρίγκηπα, εδράζεται σε γεγονότα και δεν είναι απλά μια «υβριστική» πράξη.

Στην πραγματικότητα, η «ελευθερία» της αστυνομίας να παρενοχλεί, να εμποδίζει, να προσαγάγει και να συλλαμβάνει αντιμοναρχικούς διαδηλωτές της χαρίζεται από τον νέο Νόμο Αστυνόμευσης που πέρασε η συντηρητική κυβέρνηση Τζόνσον τον περασμένο Απρίλιο και ο οποίος έχει χαρακτηριστεί ιδιαίτερα καταπιεστικός καθώς δίνει στην αστυνομία το δικαίωμα να καταστέλλει οποιαδήποτε ανεπιθύμητη διαμαρτυρία.

Η «συντήρηση» πραγματοποιεί τα τελευταία χρόνια μια δυναμική επάνοδο στη Βρετανία, με τους κυβερνώντες Τόρις να επαναφέρουν στο προσκήνιο λιγότερο ή περισσότερο γελοία προτάγματα του αυτοκρατορικού εθνικισμού — προτάθηκε λόγου χάριν η επιστροφή στην αποκλειστική χρήση «αυτοκρατορικών» μονάδων μέτρησης. Αντίστοιχα και οι αντιπολιτευόμενοι Εργατικοί έχουν κάνει της δική τους στροφή προς τον συντηρητικό εθνικισμό στη μετά-Κόρμπιν εποχή.

Συνθήκες εθνικού θρήνου επικρατούν αναμενόμενα όλες αυτές τις ημέρες στα βρετανικά ΜΜΕ, με πιο έντονες τις «κίτρινες» τάμπλοϊντ εφημερίδες που, όπως και οι αντίστοιχές τους εν Ελλάδι, έχουν μια ιδιαίτερη αγάπη προς τη μοναρχία.

Ο θάνατος της Ελισάβετ επηρέασε ακόμα και τους εργατικούς αγώνες, που είναι σε έξαρση στη Βρετανία τους τελευταίους μήνες. Οι ηγεσίες των συνδικάτων Εργαζομένων Επικοινωνίας (CWU) και Σιδηροδρόμων, Ναυτιλιακών και Μεταφορών (RMT), ανέστειλαν μία 48ωρη και δύο 24ωρες αντίστοιχα απεργίες που είχαν προγραμματιστεί για τις επόμενες του θανάτου της βασίλισσας ημέρες. Αυτό, παρά τις αντιδράσεις πολλών μελών των συνδικάτων, που δεν βλέπουν στην «εθνική θλίψη» ικανό λόγο για αναστολή του αγώνα τους.

Η εργατική τάξη στη Βρετανία (αλλά με αφορμή τη Βρετανία και αλλού) βρέθηκε αυτές τις ημέρες υπό έναν ορυμαγδό προπαγάνδας για τα συναισθήματα που «πρέπει» να έχει απέναντι στον θάνατο μιας ζάμπλουτης, άεργης και άνομης ηλικιωμένης. Η μοναρχία «χαιρετήθηκε» ως σύμβολο εθνικής (και περιέργως, υπερεθνικής) υπερηφάνειας και πολιτικής παράδοσης, ενώ η ίδια η Ελισάβετ ως «εκμοντερνίστρια» του θεσμού. Αυτό που αποφεύχθηκε, συχνά με απειλές και συλλήψεις, είναι η υπενθύμιση πως πάνω από όλα η μοναρχία είναι σύμβολο καταπίεσης.

Καταπίεση που διαχρονικά δεν άλλαξε από τη φεουδαρχική στην αστική εποχή, όπως παρατηρούσε ο Τρότσκι: «Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, η Βρετανική μπουρζουαζία είναι υπερήφανη πως δεν κατέστρεψε τα παλιά κτίρια και τις παλιές πεποιθήσεις, αλλά σταδιακά προσάρμοσε το παλιό βασιλικό και ευγενές κάστρο στις απαιτήσεις της επιχείρησης».

Ο θάνατος της Ελισάβετ μας θύμισε ότι η καταπιεστική συντήρηση προσπαθεί να πλασαριστεί ταυτόχρονα ως παλιό, παραδοσιακό, ιερό, αλλά και ως καινούριο, μοδάτο, αλλαγμένο και σύγχρονο. Μας θύμισε, όμως, και πως ό,τι και να λέει η προπαγάνδα, το παλιό θα είναι πάντα παλιό, το καταπιεστικό πάντα καταπιεστικό και οι εγκληματικοί θεσμοί δεν ξεπλένονται. Τα θύματά τους, μπορούν και έχουν δικαίωμα να φυλάξουν τη θλίψη τους για κάποιον που την αξίζει.

https://info-war.gr