Η αλήθεια πίσω από το ψέμα

 

Η Ελλάδα είναι τον τελευταίο καιρό μία από τις καλύτερα αποδιδόμενες οικονομίες στην Ε.Ε. – υποτίθεται… 

 

Παρασκευή 11/07/2025 

Η αλήθεια πίσω από το ψέμα: Η Ελλάδα δεν είναι success story – Η φτώχεια σκοτώνει την ελπίδα στην πιο μίζερη χώρα της Ε.Ε.

Το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης περνά μια περίοδο υποτονικής ανάπτυξης. Όμως η Ευρώπη δεν είναι ενιαία.
Ακόμα και σε αυτή την περίοδο, υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις.
Μία από αυτές είναι μία από τις κοιτίδες του ευρωπαϊκού πολιτισμού — η Ελλάδα.
Η Ελλάδα είναι τον τελευταίο καιρό μία από τις καλύτερα αποδιδόμενες οικονομίες στην Ε.Ε.
Οι επενδυτές συρρέουν στα ομόλογά της. Η ανεργία, στο 7,9%, είναι στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 17 ετών.

Και πιθανότατα τα πράγματα θα βελτιωθούν ακόμη περισσότερο από εδώ και πέρα.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν προκλήσεις που δεν έχουν εξαλειφθεί. Η δημόσια διοίκηση μαστίζεται από τη γραφειοκρατία, το επενδυτικό κενό είναι αρκετά μεγάλο, το φορολογικό σύστημα είναι ακόμα υψηλό και περίπλοκο.
Συνεπώς, η χώρα χρειάζεται να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις για να προσελκύσει περισσότερα κεφάλαια.
Αν το καταφέρει, μπορεί να γίνει ένας σημαντικός παίκτης στην περιοχή.
Οι απαντήσεις στα προβλήματα δεν είναι εύκολες. Πρόκειται για μια ιστορία πολιτικών αδιεξόδων, καταρρακωμένων ελπίδων και πόνου για εκατομμύρια ανθρώπους.

 

 

Πώς η Ελλάδα οδήγησε τον εαυτό της στην κρίση

Η κρίση χρέους της Ελλάδας ήταν σε μεγάλο βαθμό δικό της δημιούργημα.
Από τη δεκαετία του 1980 και μετά, η ελληνική κυβέρνηση ξόδευε δημόσιο χρήμα αφειδώς.
Υποστήριζε γενναιόδωρα τις δημόσιες επιχειρήσεις και πλήρωνε τους υπαλλήλους του δημόσιου τομέα μισθούς πολύ υψηλότερους από τον ιδιωτικό τομέα.
Είχε επίσης ισχυρά κοινωνικά και υγειονομικά προγράμματα, που επέτρεπαν στους πολίτες να συνταξιοδοτούνται νωρίς και να απολαμβάνουν τον ελεύθερο χρόνο τους.
Ωστόσο, αυτή η διαρροή χρημάτων δημιούργησε αναποτελεσματικότητα.
Οι δημόσιες επιχειρήσεις ήταν αναποτελεσματικές και εξαρτώντο από τις επιδοτήσεις για να επιβιώσουν.
Τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας ήταν κακώς διαχειρισμένα. Παράλληλα, η χώρα συσσώρευε συνεχώς χρέος.
Μέχρι το 1993, το χρέος της ξεπέρασε το 100% του ΑΕΠ της. Ο πληθωρισμός έγινε μόνιμο πρόβλημα.
Όμως, το υψηλό χρέος είναι πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πολλές χώρες. Η Ελλάδα, όμως, είχε ορισμένα μοναδικά προβλήματα:

1. Η οικονομία της βασιζόταν στον τουρισμό και τη ναυτιλία, δύο τομείς ιδιαίτερα ευάλωτους σε διεθνείς κρίσεις.
2. Ο υπόλοιπος οικονομικός τομέας ήταν αναιμικός, με ασθενή βιομηχανική βάση — η μεταποίηση αντιπροσώπευε μόλις το 9% του ΑΕΠ. Οι ελληνικές επιχειρήσεις ήταν ασυνήθιστα μικρές και υστερούσαν σε παραγωγικότητα εργασίας σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη.
3. Πολλοί δεν πλήρωναν φόρους — η μαύρη αγορά συνεισέφερε πάνω από το 25% της παραγωγής της χώρας, επιδεινώνοντας τα ήδη προβληματικά δημόσια οικονομικά.

 

 

Η υπόσχεση της Ευρωζώνης

Μέσα σε αυτά τα προβλήματα, στην αλλαγή της χιλιετίας, η ένταξη στην Ευρωζώνη φάνηκε σαν η τέλεια λύση.
Έδωσε στην Ελλάδα χαμηλότερα επιτόκια, ένα ισχυρό νόμισμα, το ευρώ, και οικονομική σταθερότητα — κάτι που είχε να δει καιρό.
Όμως, σε αντάλλαγμα, η Ευρωζώνη απαιτούσε θυσίες. Με την υιοθέτηση του ευρώ, η Ελλάδα έχασε τον έλεγχο του δικού της νομίσματος και είχε περιορισμένη ελευθερία στον καθορισμό των επιτοκίων.
Χρειαζόταν αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία. Το χρέος της δεν έπρεπε να ξεπερνά το 60% του ΑΕΠ — κάτι που η Ελλάδα παραβίαζε συστηματικά.

 

Τότε, οι περισσότεροι Έλληνες ήταν χαρούμενοι που μπήκαν στην Ευρωζώνη.
Όμως δεν ήταν σαφές αν η Ελλάδα είχε τη σωστή οικονομική δομή για να ανταποκριθεί στις αυστηρές απαιτήσεις.
Αν ξεσπούσε ποτέ κρίση, η Ελλάδα θα είχε χάσει τα εργαλεία για να την αντιμετωπίσει.
Παρ’ όλα αυτά, μπήκε στην Ευρωζώνη. Μάλιστα, ίσως ήταν λίγο απεγνωσμένη γι’ αυτό, καθώς χρησιμοποίησε δημιουργική λογιστική για να κρύψει τα πραγματικά ελλείμματα του προϋπολογισμού, προκειμένου να ικανοποιήσει τα κριτήρια της Ευρωζώνης.
Εν τω μεταξύ, συνέχισαν να δανείζονται περισσότερα — χρήματα που τελικά κατέληγαν σε ακίνητα και μισθούς του δημόσιου τομέα, αντί να δημιουργούν βιομηχανική δραστηριότητα.
Ήταν ένα χάρτινο σπίτι, με ασταθή θεμέλια. Όταν ξέσπασε η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, όλα κατέρρευσαν.
Όταν χτύπησε η κρίση του 2008, τα χρήματα έφυγαν από το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου.
Ξαφνικά το δανεισμό έγινε πολύ πιο ακριβός. Οι αγορές ήδη αμφισβητούσαν την ικανότητα της Ελλάδας να αποπληρώσει τα χρέη της, και αυτό έκανε τα πράγματα άμεσα πολύ χειρότερα.
Καθώς τα χρήματα εξαντλούνταν, η Ελλάδα δεν μπορούσε πια να κρύψει τις λογιστικές της ατασθαλίες.
Μέσα σε ένα χρόνο, αναγκάστηκε να αποκαλύψει ότι είχε αποκρύψει το έλλειμμα του προϋπολογισμού της.
Αυτό προκάλεσε μια σειρά από πτώσεις ντόμινο που θα στοιχειώσουν την Ελλάδα για χρόνια.

2010-11: Η πρώτη διάσωση

Όταν η Ελλάδα αποκάλυψε την αλήθεια για τα επίπεδα του ελλείμματός της το 2010, οι αγορές αντέδρασαν έντονα.
Η Ελλάδα ξαφνικά αποκλείστηκε από τις αγορές ομολόγων. Το 2012, οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων ξεπέρασαν το 30%.
Οι αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας υποβάθμισαν την αξιοπιστία της σε «σκουπίδια» (junk).
Κανείς δεν πίστευε πια στην ικανότητα της Ελλάδας να αποπληρώσει τα χρέη της, καθιστώντας τον περαιτέρω δανεισμό εξαιρετικά ακριβό.

 

Αλλά η Ευρώπη δεν μπορούσε να επιτρέψει την πτώχευση της Ελλάδας.
Αν η Ελλάδα πτώχευε, μεγάλες γαλλικές και γερμανικές τράπεζες θα έπρεπε να διαγράψουν τεράστια ποσά.
Ούτε μπορούσε να διώξει την Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή Ένωση — εν μέρει επειδή δεν υπήρχε νομικός μηχανισμός για κάτι τέτοιο, και εν μέρει επειδή η έξωση της Ελλάδας θα αποσταθεροποιούσε ολόκληρο το εγχείρημα.
Η Ευρώπη χρειαζόταν μια πραγματική λύση. Και έτσι, τρεις θεσμοί, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (συλλογικά η τρόικα), οργάνωσαν ένα ταμείο διάσωσης ύψους 146 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Όμως, αυτό συνοδευόταν από αυστηρές προϋποθέσεις — τα λεγόμενα μέτρα λιτότητας:

1. Η Ελλάδα αναγκάστηκε να μειώσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού της στο 3%, ώστε να μπορεί να πληρώνει τους πιστωτές της πριν ξοδέψει οτιδήποτε άλλο.
2. Οι εργαζόμενοι επλήγησαν σκληρά. Οι συντάξεις μειώθηκαν επανειλημμένα, ενώ οι μισθοί στον δημόσιο τομέα μειώθηκαν κατά 15%. Μέχρι το 2015, οι συντάξεις είχαν μειωθεί κατά 40% και οι μισθοί πάνω από 35%. Ο κατώτατος μισθός μειώθηκε επίσης κατά 22%.
3. Έπρεπε να ιδιωτικοποιήσει πολλά κρατικά περιουσιακά στοιχεία.
4. Μεταξύ άλλων φόρων, αύξησε τον ΦΠΑ στο τεράστιο 24% — σε μια οικονομία όπου μεγάλο μέρος των συναλλαγών γινόταν ήδη στην παραοικονομία και οι μισθοί έπεφταν.
Ενώ όλα αυτά είχαν σκοπό να κρατήσουν τα οικονομικά της Ελλάδας υπό έλεγχο, οι περικοπές δαπανών δημιούργησαν μια καθοδική σπείρα. Οι άνθρωποι ξόδευαν λιγότερο.
Ελάχιστα χρήματα έμεναν για επενδύσεις. Το δημόσιο χρέος συνέχισε να εκτοξεύεται.
Η κρίση του 2008 επηρέασε αρνητικά και τον τουριστικό τομέα, με τα διεθνή έσοδα να μειώνονται κατά 20% μέχρι το 2010.
Για τους Έλληνες, η ζωή φαινόταν πολύ χειρότερη μέσα σε λίγα μόλις χρόνια.
Πολλοί εξοργίστηκαν με την τρόικα, την οποία κατηγορούσαν για όλα τα πρόσφατα προβλήματα.
Αυτά τα χρόνια σημειώθηκαν σοβαρά επεισόδια και απεργίες εργαζομένων.

 

Ταραχές κατά του ΔΝΤ στην Ελλάδα το 2012 — η μεγαλύτερη αναδιάρθρωση χρέους στην ιστορία

Μέχρι το 2012, η Ελλάδα χρειαζόταν νέα διάσωση. Η τρόικα οργάνωσε ένα δεύτερο πακέτο βοήθειας ύψους 130 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Αυτή τη φορά, όμως, η λιτότητα δεν ήταν η μόνη λύση που προτάθηκε — προβλεπόταν και διαγραφή χρέους άνω του 50%.
Οι πιστωτές θα απορροφούσαν μέρος των ζημιών της Ελλάδας. Δημόσιες ευρωπαϊκές τράπεζες υποχρεώθηκαν να αγοράσουν πίσω ομόλογα σε τιμές χαμηλότερες από αυτές που κόστισαν αρχικά στους πιστωτές.
Σε αντάλλαγμα, οι πιστωτές θα λάμβαναν έναν συνδυασμό βραχυπρόθεσμων ομολόγων, που θα μπορούσαν να ανταλλαχθούν για γρήγορο μετρητό, και πρόσφατα αναδιαμορφωμένων μακροπρόθεσμων ομολόγων με χαμηλό επιτόκιο.

 

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη συμφωνία αυτού του είδους στην ιστορία. Θα έδινε στην Ελλάδα λίγη ανάσα. Δυστυχώς, δεν ήταν αρκετό.
Η ανακούφιση ήταν σχετικά μικρή και ήρθε καθυστερημένα. Επίσης, δεν ανταλλάχθηκαν όλα τα ομόλογα — τα ομόλογα που κατείχαν δημόσιες ευρωπαϊκές τράπεζες, αξίας 20% του συνολικού χρέους, δεν διαγράφηκαν, γιατί αυτές οι ζημιές θα επιβάρυναν τους Ευρωπαίους φορολογούμενους, κάτι που κανείς δεν θα δεχόταν.
Στο τέλος της ανταλλαγής, οι αποδόσεις των ομολόγων παρέμειναν υψηλές.
Οι επενδυτές απλώς δεν ήθελαν να δανείσουν στην Ελλάδα. Αντίθετα, η συμφωνία τελικά ωφέλησε περισσότερο τους πιστωτές παρά την ίδια την Ελλάδα, καθώς οι τιμές των ομολόγων εκτοξεύτηκαν μετά την ανακοίνωση.
Παράλληλα, για αυτή τη διάσωση, η τρόικα επέβαλε στην Ελλάδα ακόμη περισσότερα μέτρα λιτότητας.
Η ανεργία σύντομα εκτοξεύτηκε στο 25%. Οι νέοι άρχισαν να φεύγουν μαζικά από τη χώρα.
Μέχρι το 2015, πάνω από το 30% του πληθυσμού βρισκόταν σε κίνδυνο φτώχειας. Και όλα αυτά παρά την ανάκαμψη του τουρισμού.
Καθ’ όλη αυτή την περίοδο, η κατάσταση χειροτέρευε. Ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ της Ελλάδας αυξήθηκε από 146% το 2010 σε επικίνδυνο 180% το 2014.

2015

Το 2015, μέσα σε βαθιά οργή των Ελλήνων πολιτών, ένα νέο κόμμα με το όνομα «ΣΥΡΙΖΑ» κέρδισε τις εθνικές εκλογές.
Υπόσχονταν μια ριζική ανατροπή των ισχυουσών σχέσεων εξουσίας — ζητούσαν ευνοϊκότερους όρους για το πακέτο διάσωσης και περισσότερες δημόσιες δαπάνες.
Ο υπουργός Οικονομικών τους, ο Γιάνης Βαρουφάκης, πρότεινε ένα πρόγραμμα που θα συνέδεε τις αποπληρωμές του χρέους με την οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας. Για λίγο υπήρξε ελπίδα για κάτι καλύτερο.
Όμως, τίποτα δεν άλλαξε. Ήταν ολοένα και πιο ξεκάθαρο πόσο αδύναμη ήταν η διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας στην ιεραρχία της Ευρωζώνης.
Αυτή ήταν μια περίοδος όπου η Ευρωζώνη αντιμετώπιζε τα δικά της προβλήματα.
Ο οικονομικός πόνος της κρίσης του 2008 αρνιόταν να υποχωρήσει.
Οι καταναλωτές δεν αγόραζαν αρκετά για να κινήσουν την οικονομία μπροστά, δημιουργώντας κατάσταση μηδενικού πληθωρισμού.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προσπάθησε να αντισταθμίσει αυτό το φαινόμενο με την έγχυση περισσότερης ρευστότητας στο σύστημα.
Αγόρασε ομόλογα χωρών της ΕΕ αξίας 1,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, σε αντάλλαγμα για γρήγορο μετρητό.
Η Ελλάδα, όμως, είχε εξοβελιστεί πλήρως από αυτή την άσκηση, παρά το γεγονός ότι ανήκε στη ζώνη του ευρώ.
Αυτή η άνιση δυναμική ισχύος την ώθησε να εξετάσει το ενδεχόμενο να εγκαταλείψει εντελώς τη ζώνη του ευρώ.
Όμως αυτό δεν είχε νόημα — το δικό της νόμισμα δεν ήταν αρκετά ισχυρό για να σταθεί μόνο του, και μια τέτοια κίνηση θα προκαλούσε μόνο περισσότερα προβλήματα.

Δεν υπήρχε διέξοδος

Μέχρι τότε, η Ελλάδα βρισκόταν ανάμεσα σε σφικτό κλοιό. Είχε μόλις καθυστερήσει μια πληρωμή προς το ΔΝΤ.
Αντιμετώπιζε έλλειψη ρευστότητας σε εθνικό επίπεδο. Οι πολίτες βρίσκονταν σε πανικό, συρρέοντας μαζικά στα ΑΤΜ για να βγάλουν όσα χρήματα μπορούσαν.
Οι ελληνικές τράπεζες ήταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης.
Η ζώνη του ευρώ ήταν πρόθυμη να χορηγήσει τρίτο πακέτο διάσωσης — 94 δισεκατομμύρια δολάρια σε 3 χρόνια — αλλά, για άλλη μια φορά, μόνο εάν η Ελλάδα υιοθετούσε σκληρούς, αυστηρούς όρους.
Η κυβέρνηση υπό τον ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε άλλη επιλογή παρά να σπάσει τις υποσχέσεις της και να εφαρμόσει αυτά τα μέτρα.
Τα πράγματα είχαν γίνει πλέον πολύ άσχημα. Το ΑΕΠ της Ελλάδας είχε μειωθεί κατά 25% κατά τα χρόνια της κρίσης. Και η κατάσταση αρνούνταν να βελτιωθεί. Σκεφτείτε το εξής: οι ΗΠΑ ανάρρωσαν πιο γρήγορα από τη Μεγάλη Ύφεση απ’ ό,τι η Ελλάδα από τα ατελείωτα προβλήματά της.

 

Ανάκαμψη — αλλά από τι;

Το 2018, η Ελλάδα έλαβε την τελευταία δόση από το τρίτο πακέτο διάσωσης. Δεν θα υπήρχαν άλλα πακέτα.
Την επόμενη χρονιά, η Ελλάδα είδε ξανά αλλαγή κυβέρνησης — στην εξουσία ήρθε η Νέα Δημοκρατία.
Επιδίωκαν να προσελκύσουν επιχειρήσεις να επενδύσουν στην Ελλάδα και ξεκίνησαν σειρά μεταρρυθμίσεων γι’ αυτό.
Εντάθηκαν οι ιδιωτικοποιήσεις, μειώθηκαν διάφοροι φόροι και θεσπίστηκαν διαδικασίες ταχείας έγκρισης ξένων επενδύσεων.
Επίσης, υποχρέωσαν τις τράπεζες να βελτιώσουν τους ισολογισμούς τους.
Αυτά τα μέτρα απέδωσαν κάποια θετικά αποτελέσματα. Το 2022, οι ξένες άμεσες επενδύσεις (FDI) έφτασαν σε ιστορικό υψηλό, πάνω από 9 δισεκατομμύρια δολάρια — βελτιώνοντας πάνω από 30 φορές σε σχέση με το 2010.
Τα επίπεδα δημόσιου χρέους της Ελλάδας έχουν γίνει κάπως πιο διαχειρίσιμα.
Ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ έπεσε από το 180% στο 150% — ακόμα υψηλός, αλλά με χαμηλά επιτόκια και μακροχρόνιες λήξεις.
Η χώρα σχεδιάζει τώρα να εξοφλήσει πάνω από 6 δισεκατομμύρια δολάρια από το μακροπρόθεσμο χρέος του πακέτου διάσωσης προτού ωριμάσει.

Οι επιχειρήσεις ανθίζουν, καθώς η ίδρυση νέων εταιρειών έχει βελτιωθεί κατά 38% από το 2014.
Μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας σχεδιάζουν να επενδύσουν τουλάχιστον 1 δισεκατομμύριο δολάρια.
Η κυβέρνηση σκοπεύει επίσης να ενισχύσει τις ελληνικές τεχνολογικές startups, ιδιαίτερα στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης.
Πάνω απ’ όλα, η Ελλάδα προσπαθεί να αλλάξει δομικά την οικονομία της και να είναι λιγότερο εξαρτημένη από τον τουρισμό και τη ναυτιλία. Οι εξαγωγές μεταποίησης έχουν τριπλασιαστεί από το 2008.
Όμως τα πράγματα δεν είναι ακόμα ρόδινα και η πρόοδος έχει υπάρξει αργή.
Μεγάλο μέρος των νέων επενδύσεων κατευθύνθηκε στον τομέα των ακινήτων — το ταχύτερα αναπτυσσόμενο σκέλος — ή στην εξυπηρέτηση δανείων, αντί να χρησιμοποιηθεί για κάτι παραγωγικό.
Μεγάλο μέρος της μεταπανδημικής ανάπτυξης προήλθε από τον τουρισμό, ενώ η μεταποίηση παραμένει μικρό μέρος της οικονομίας.
Μια οπτική είναι ότι η Ελλάδα είχε φτάσει σε τόσο χαμηλό σημείο που ο μόνος δρόμος ήταν προς τα πάνω.
Πέρυσι, η ελληνική οικονομία ήταν ακόμα 17% μικρότερη από ό,τι πριν το 2008. Οι μισθοί έχουν μειωθεί.
Τα επίπεδα διαβίωσης έχουν υποχωρήσει σημαντικά.
Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα παραμένει σήμερα η δεύτερη φτωχότερη χώρα στην ΕΕ.

 

Ο Μουλάς Ομάρ
 

www.bankingnews.gr