«Εσύ όμως θα διαλαλείς.

«Όποιος πεθαίνει για ιαν ιδέα

Ποτέ του δεν πεθαίνει».»

Μανώλης Γλέζος «Νέκυιαι Ωδαί»

«Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή»*

Μια πρόταση για την ουσία της λειτουργίας των πρώην Φυλακών Ωρωπού .

Ανδρέας Θεοδωρακόπουλος

10:00 1 Νοεμβρίου 2025

Στον Ωρωπό, εκεί όπου οι παλιές φυλακές στέκουν ως σιωπηλοί μάρτυρες μιας ταραγμένης και σκοτεινής εποχής, αρχίζει να γράφεται ένα νέο κεφάλαιο. Ένας χώρος που για δεκαετίες συνδέθηκε με την καταπίεση και τη στέρηση της ελευθερίας, ετοιμάζεται να μεταμορφωθεί σε «Κέντρο Ιστορίας Δημοκρατίας και Δομών Πολιτισμού», ένα σημείο αναφοράς όχι μόνο Ελληνικό αλλά παγκόσμιο.

Οι φυλακές του Ωρωπού, όπου κρατήθηκαν αγωνιστές της δημοκρατίας, ανάμεσά τους και οι Μίκης Θεοδωράκης, Μανώλης Γλέζος, Ανδρέας Λεντάκης, Χαρίλαος Φλωράκης, Σπύρος Χαλβατζής αποτελούν ιστορικό τοπόσημο μοναδικής σημασίας. Η διατήρηση και ανάδειξη του χώρου δεν είναι μόνο πράξη σεβασμού προς το παρελθόν, αλλά και μια επένδυση στο μέλλον, ένα βήμα για να αποκτήσει ο Ωρωπός διεθνή αίγλη ως προορισμός πολιτισμού, διαλόγου, ελευθερίας της σκέψης και προαγωγής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Από το τραύμα στη δημιουργία

Η μετατροπή των παλαιών φυλακών σε «Κέντρο Ιστορίας Δημοκρατίας και Δομών Πολιτισμού», δεν πρέπει να περιοριστεί στη μουσειακή λειτουργία του. Το ζητούμενο είναι η λειτουργική αναγέννηση του χώρου. Ένας ζωντανός οργανισμός, όπου η ιστορική μνήμη θα συνυπάρχει με τη σύγχρονη δημιουργία, η τέχνη με τον στοχασμό, και η παιδεία με τη συλλογική εμπειρία.

Το Κέντρο μπορεί να λειτουργήσει σε τρεις βασικούς άξονες:

• Μνήμη και ιστορία. Δημιουργία ενός σύγχρονου “μουσείου εμπειρίας”, με διαδραστικές εκθέσεις, μαρτυρίες, ντοκουμέντα και ψηφιακές αναπαραστάσεις που θα αναδεικνύουν τη σημασία της δημοκρατίας και των αγώνων για ελευθερία.
• Πολιτισμός και καλλιτεχνική δημιουργία. Φιλοξενία εκθέσεων, συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων, προβολών και εργαστηρίων, καλλιτεχνικών ετήσιων συμποσίων Ο χώρος μπορεί να γίνει εστία φιλοξενίας διεθνών δημιουργών, συνθέτοντας τη μνήμη του τόπου με τη σύγχρονη τέχνη.
• Διάλογος και εκπαίδευση. Θερινά σεμινάρια, προγράμματα ανταλλαγών νέων, συνέδρια και ημερίδες πάνω σε θέματα δημοκρατίας, πολιτιστικής πολιτικής, περιβάλλοντος και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ένα Φεστιβάλ Παγκόσμιας Εμβέλειας

Καρδιά αυτής της νέας ταυτότητας μπορεί να αποτελέσει η θεσμοθέτηση του Διεθνούς Φεστιβάλ «Τέχνη και Δημοκρατία- Ωρωπός». Ένα ετήσιο γεγονός που θα συγκεντρώνει δημιουργούς και στοχαστές από όλο τον κόσμο.

Το φεστιβάλ θα μπορούσε να περιλαμβάνει:

-Παραστάσεις και συναυλίες εμπνευσμένες από τη δημοκρατία, την ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη.

-Εικαστικές εγκαταστάσεις και performances στον ίδιο τον χώρο των φυλακών, όπου η τέχνη θα «συνομιλεί» με τη μνήμη.

-Διαλέξεις, συζητήσεις και στρογγυλά τραπέζια με διανοούμενους, καλλιτέχνες και ακτιβιστές από διαφορετικές χώρες.

-Εκπαιδευτικά προγράμματα για νέους καλλιτέχνες και φοιτητές, σε συνεργασία με πανεπιστήμια και πολιτιστικά ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Με αυτόν τον τρόπο, ο Ωρωπός θα αποκτήσει διεθνή ταυτότητα, όπως έχουν αποκτήσει η Επίδαυρος με το αρχαίο θέατρο και οι Δελφοί. Το «Φεστιβάλ Τέχνη και Δημοκρατία» μπορεί να γίνει σύγχρονος πυλώνας πολιτισμού και συμμετοχής.

Ένα κέντρο που θα λειτουργεί όλο τον χρόνο

Για να έχει το έργο ουσιαστικό αντίκτυπο, πρέπει να είναι βιώσιμο και ενεργό καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Ο Ωρωπός μπορεί να αναπτυχθεί ως «πόλη-εργαστήριο» δημοκρατικού πολιτισμού, με δράσεις όπως:

Καλλιτεχνικά καταλύματα (φιλοξενία δημιουργών) για Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες που θα δημιουργούν έργα εμπνευσμένα από την έννοια της ελευθερίας, τα έργα θα παραμένουν στον Δήμο και θα κοσμούν τόσο το χώρο των φυλακών όσο και το δημόσιο χώρο του Δήμου, λύνοντας έτσι και ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο Δήμος Ωρωπού το οποίο έχει να κάνει με την αισθητική του δημοσίου χώρου.

Διεθνές Κέντρο Τεκμηρίωσης για τη Δημοκρατία, με αρχεία, βιβλιοθήκη και ψηφιακή πλατφόρμα προσβάσιμη στο κοινό. Με επιχορήγηση του Δήμου να δίνεται μια υποτροφία κάθε χρόνο για την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής σε συνεργασία με Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα η οποία θα ερευνά και διαπραγματεύεται θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Διαπολιτισμικά προγράμματα που θα συνδέουν τον Ωρωπό με άλλες ιστορικές τοποθεσίες αγώνα, όπως το Robben Island στη Νότια Αφρική ή το Checkpoint Charlie στο Βερολίνο, το Άουσβιτς.

Η σημασία των τοποσήμων

Κάθε τόπος που φέρει μνήμη οφείλει να τη μετατρέπει σε δημιουργική ενέργεια. Ο Ωρωπός, με το φυσικό του τοπίο, τη γειτνίαση με την Αθήνα και το βαρύ ιστορικό του φορτίο, έχει όλες τις προϋποθέσεις να γίνει τοπόσημο διεθνούς πολιτιστικής αξίας και υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων .

Η σύνδεση του φυσικού και του πολιτιστικού τοπίου, οι αρχαιολογικοί χώροι, η θάλασσα, οι ακτές, τα πευκοδάση και οι παλιές φυλακές, μπορεί να διαμορφώσει μια ολιστική εμπειρία για τον επισκέπτη. Ένα ταξίδι στην ιστορία, στη μνήμη, στην τέχνη και στη δημοκρατία.

Μια επιτροπή με όραμα και κύρος

Για την επιτυχή υλοποίηση και λειτουργία του εγχειρήματος, είναι απαραίτητη η σύσταση μιας Επιτροπής Οράματος και Λειτουργίας, με πρόσωπα εγνωσμένου κύρους και διακριτού έργου στους τομείς τους. Η επιτροπή αυτή θα χαράξει τη στρατηγική, θα επιβλέπει την πολιτιστική πολιτική του Κέντρου και θα διασφαλίζει τη διαφάνεια και τη βιωσιμότητα του έργου.

Προτεινόμενη σύνθεση και προσόντα:

-Πρόεδρος: Πρόσωπο με διεθνή ακτινοβολία και βαθιά γνώση πολιτιστικής διαχείρισης ή ιστορίας της Δημοκρατίας.

-Επιστημονικός Διευθυντής: Ιστορικός ή κοινωνιολόγος με ειδίκευση στη νεότερη ελληνική ιστορία και εμπειρία σε μουσειακά προγράμματα.

-Καλλιτεχνικός Διευθυντής: Δημιουργός ή επιμελητής με εμπειρία στη διοργάνωση διεθνών φεστιβάλ και δικτύωση με πολιτιστικούς φορείς.

-Εκπρόσωπος Τοπικής Αυτοδιοίκησης: Για τη διασύνδεση του έργου με την τοπική κοινωνία και την τουριστική ανάπτυξη, με προσόντα τα οποία θα περιγράφονται λεπτομερώς και όχι μια θέση «για να βολέψουμε έναν δικό μας». Πρόσωπο κοινά αποδεκτό από τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου.

-Ειδικός στη βιώσιμη ανάπτυξη και τον πολιτιστικό τουρισμό: Για τη χάραξη πράσινης στρατηγικής και προώθηση του Ωρωπού ως προορισμού.

-Εκπρόσωπος πανεπιστημιακού ή ερευνητικού ιδρύματος: Για συνεργασίες με την ακαδημαϊκή κοινότητα.

-Εκπρόσωπος των δημιουργών/καλλιτεχνών: Για τη συνεχή ανανέωση του καλλιτεχνικού προγράμματος.

Η επιτροπή αυτή θα πρέπει να λειτουργεί με διαφάνεια, ανοιχτές διαδικασίες και σαφή όραμα, διασφαλίζοντας ότι ο χώρος δεν θα γίνει απλώς ένα μουσείο του παρελθόντος, αλλά ένα εργαστήριο του μέλλοντος, το οποίο θα έχει στόχο τη μεταλαμπάδευση της αξίας της δημοκρατίας, της ελευθερίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ένας τόπος που εμπνέει

Η ανάδειξη του χώρου των φυλακών Ωρωπού δεν είναι απλώς ένα πολιτιστικό έργο· είναι μια πολιτική και ηθική πράξη. Είναι η μετατροπή του πόνου σε δύναμη, της σιωπής σε φωνή, της μνήμης σε έμπνευση.

Ο Ωρωπός μπορεί να γίνει παγκόσμιο σύγχρονο σύμβολο δημοκρατικού πολιτισμού, ένας τόπος όπου οι επισκέπτες θα έρχονται όχι μόνο για να δουν, αλλά για να συμμετέχουν, να δημιουργούν και να στοχάζονται και να μαθαίνουν. Ένας τόπος που θα θυμίζει σε όλους πως η δημοκρατία δεν είναι δεδομένη, είναι καθημερινός αγώνας, που γεννά την πιο ουσιαστική μορφή τέχνης: την τέχνη της ελευθερίας.

Ευχαριστώ πολύ τον κο Χριστόφορο Κούτσουρη για τη βοήθεια στη συγγραφή του άρθρου

*Βίκτωρ Ουγκώ

Βιβλιογραφία

Κώστας Λασκαράτος – «Πολιτισμός και Εξωστρέφεια. Ο ρόλος των μουσείων και άλλων πολιτισμικών φορέων στην πολιτιστική διπλωματία και τη διεθνή αλληλοκατανόηση» (εκδόσεις Ι. Σιδέρης).

Κώστας Λασκαράτος – «Μουσεία INFLUENCERS: Κοινωνιολογία του Πολιτισμού – Επικοινωνία του Πολιτισμού & ΜΜΕ» (εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2023).

Βασιλική Χρυσανθοπούλου – «Τόποι μνήμης στην Καστελλοριζιακή μετανάστευση και διασπορά» (εκδ. Παπαζήση).

Γρηγόρης Ζάκας – «Αχέροντας: Ο τόπος και η μνήμη του» (εκδ. Λεξίτυπον).

Topographies of Memories: A New Poetics of Commemoration (Anita Bakshi) – Springer, 2017.

Μουσεία, Μνήμη και Κληρονομιά στην Ελλάδα (εκδόσεις Επίκεντρο, 2017).

Όσο έγραφα το άρθρο από το YouTube ακουγόταν το τραγούδι « Οι φυλακές του Ωρωπού» του Γιώργου Μπάτη

 

*Ο Ανδρέας Θεοδωρακόπουλος, είναι καθηγητής, Επικοινωνιολόγος

https://www.documentonews.gr